Schrijven over strips is één ding, wetenschappelijk onderzoek naar strips is een ander. Binnen de redactie van de 9e Kunst bevinden zich een aantal redacteuren die zich hiermee bezighouden. Bijvoorbeeld Eva Van de Wiele en Rik Spanjers.

Eva is met haar collega’s van UGent al enige tijd bezig aan het onderzoeksproject Children in comics. An intercultural history from 1865 to today. Voor lezers van de 9e Kunst bekend dankzij het dossier: COMICS-project waarin de projectgroep regelmatig bevindingen deelt met het publiek. Eva is momenteel bezig met een proefschrift over Spaanse en Italiaanse stripverhalen voor kinderen.

Rik heeft zojuist een boek afgeleverd, dat hij samen met Erin La Cour en Simon Grennan heeft samengesteld. De titel luidt Key Terms in Comic Studies en bevat zo’n 300 begrippen die gebruikt worden binnen de stripwereld. Elk (Engelstalige) begrip wordt gedefinieerd, uitgelegd en van een voorbeeld voorzien door een van de meer dan 100 internationale experts die aan dit boek hebben meegewerkt.

Het online tijdschrift Neerlandistiek kreeg lucht van deze projecten en maakte een podcast waarin Eva en Rik hun licht mochten laten schijnen over strips en striponderzoek in de Nederlanden.

De podcast is te beluisteren via Spotify, of via de link hieronder.

Over stripcultuur en striponderzoek in de Lage Landen

Underground comics (of beter: comix) zijn onlosmakelijk verbonden met Robert Crumb en zijn tijdschrift Zap! Comix. Wie het fameuze stripgenre opzoekt op de Nederlandse Wikipedia ontdekt dat de twee ook daar naar voren worden geschoven als boegbeelden. Veel minder bekend – en in het wikipedialemma zelfs geheel afwezig – is het tijdschrift Help!. Oprichter en hoofdredacteur Harvey Kurtzman wilde een gewaagdere, meer volwassen variant maken op Mad Magazine, een tijdschrift dat Kurtzman in 1952 had opgericht en waar hij tot en met 1956 hoofdredacteur van was geweest. Help! begon in 1960, vlak na de publicatie van Fredric Werthams Seduction of the Innocent (1957) en de heksenjacht die erop volgde, en stopte in 1965, vlak voor het begin van de hippietijd en de officiële geboorte van de underground (1967).

Help! was een tijdschrift dat werd uitgegeven door Warren Publishing. Er waren derhalve grenzen aan wat Kurtzman kon doen. Maar dat belette hem niet die grenzen op te zoeken. In 1962 maakt Kurtzman met Will Elder de strip Goodman Goes Playboy waarin de Archie Comics op de hak werden genomen, wat resulteerde in een rechtszaak.

Help! vormde een springplank voor een aantal mensen die later naam zouden maken in de underground scene. De twee belangrijkste waren Robert Crumb die zijn eerste schreden zette met o.a. Fritz the Cat (zie ook het artikel over graphic journalism door Laurike in ‘t Veld) en Gilbert Shelton die er begon met zijn Wonder Wart-Hog. Daarnaast sierde ook het werk van Terry Gilliam en John Cleese de pagina’s.

Jim Rugg en Ed Piskor – op youtube beter bekend onder de naam Cartoonist Kayfabe – nodigden wandelende stripencyclopedie Warren Bernard uit en met zijn drieën bladerden ze met het voor hun kenmerkende enthousiasme door een aantal nummers Help!, daarbij hun licht schijnend op het gebodene. Aanstekelijke kost. Ondanks een hoop namen van Amerikaanse beroemdheden die hier nauwelijks bekend zijn, is het een half uurtje smullen van relatief onbekende striphistorie.

De foto’s die tijdens de Nieuwe Garde stripmarkt zijn gemaakt, de sfeerimpressie en de auteursportretten, hadden we al met je gedeeld. Maar er waren die dag niet alleen fotografen. We hadden ook Marcel Haster uitgenodigd, de Stripvlogger – misschien had je hem al herkend op de foto’s. Hij liep die dag met zijn camera rond en schotelde de deelnemers de nodige vragen voor. Aan het eind van de dag mochten ook Stefan Nieuwenhuis en Sigge Stegeman van de 9e Kunst zelf, nog even vertellen hoe zij de dag hadden ervaren. Zo ontstond een geanimeerd en gevarieerd beeld van wat de Nieuwe Garde stripmarkt in Zwolle dit jaar te bieden had.

Door corona en de grote hoeveelheid beeldmateriaal duurde het even voor de reportage klaar was, maar nu staat hij dan toch online. Iets later dan gepland dus, maar daarom niet minder leuk. Veel plezier met de Nieuwe Garde stripmarkt door de ogen van de Stripvlogger!

Elders op de site vind je nog een galerie met portretten van makers en uitgevers, en er is ook nog een algemeen fotoverslag van de Nieuwe Garde stripmarkt.

Cesco Reckman, een van de fotografen die tijdens de Nieuwe Garde stripmarkt actief was, heeft niet alleen sfeerplaatjes geschoten. Tijdens zijn rondgang langs de kramen maakte hij ook portretten van auteurs en uitgevers, altijd in combinatie met een van hun werken. Het idee ontstond eigenlijk vanzelf:

“Terwijl ik zaterdag over de stripbeurs liep, viel mij de verscheidenheid op. Ik zag veel stijlen en ideeën. Van echte comics en strips via buttons en stickers, tot leuke patches en zeefdukken. Tijdens het fotograferen vroeg ik mij af waarop de maker het meest trots was. Die vraag ben ik gaan stellen. Zo is deze portretreeks tot stand gekomen.”

Elders op de site vind je nog een algemeen fotoverslag van de Nieuwe Garde stripmarkt, en er is ook nog een videoverslag van de Stripvlogger.

Met een grote glimlach kijken we terug op een geslaagd evenement: de Nieuwe Garde stripmarkt in Zwolle was met 75 kramen, 102 aanwezige stripmakers en 1733 bezoekers een enorm succes. Het enthousiasme en de vriendelijke manier waarop wij met elkaar de strip hebben gepromoot, heeft geweldig uitgepakt. Veel blije gezichten, veel vrolijkheid, gezinnen met kinderen, jongeren, avontuurlijke striplezers en dagjesmensen die verrast langs de kramen liepen: we hebben echt een nieuw geluid laten klinken.

Ook de reacties op de Nieuwe Garde anthologie, die tijdens de markt voor het eerst te koop was, waren positief. Een aantal liefhebbers ging voor een compleet gesigneerd exemplaar: bijna alle stripmakers uit de anthologie waren aanwezig.

Voor iedereen die het gemist heeft of er helaas niet bij kon zijn, hebben we een flinke foto-impressie samengesteld. De foto’s zijn respectievelijk van Melanie Kraneburg, Reinier van Olderen en Cesco Reckman (Cescophotography). Binnenkort volgt nog een videoverslag van Marcel Haster, de Stripvlogger, die ook aanwezig was.

We lopen nog niet op de zaken vooruit. Maar stel nu dat er volgend jaar weer een Nieuwe Garde stripmarkt is, in Zwolle, in maart, met weer zoveel inspirerende, enthousiaste en vriendelijke stripmakers… in dat geval weet je nu zeker dat je erbij moet zijn.

Elders op de site vind je nog een galerie met portretten van makers en uitgevers, en er is ook nog een videoverslag van de Stripvlogger.

Hiernaast zie je onze eerste boreling. Wij zijn trotse ouders.

In Zwolle staat een fikse stapel exemplaren klaar in afwachting van de stripmarkt, dus niemand zal te kort komen. Je kunt het boek die dag bij ons aan de stand kopen, of rechtstreeks van één van de auteurs die er op verzoek vast wel een tekeningetje in wil maken. In beide gevallen kost het je 20 euro.

Alle 75 kramen die we in de aanbieding hadden zijn verhuurd, dus er zijn meer dan genoeg stripmakers aanwezig die je graag zo’n Nieuwe Garde willen verkopen. Of één van hun eigen werkjes, want ook daarvan zul je het nodige aantreffen.

Naast de auteurs uit de Nieuwe Garde komen er ook een hele hoop andere stripmakers langs, net als een aantal leuke uitgeverijen die sommige van die auteurs al eens beloond hebben met een officiële uitgave en een aantal tijdschriften.

Mocht het je ontschoten zijn: Nieuwe Garde stripmarkt, komende zaterdag 5 maart, van 11 tot 17 uur in Academiehuis Grote Kerk, Grote Markt 18 in Zwolle. De entree is gratis, dus komt allen!

Maar ook: een expositie, lezingen en workshops

Maar er is meer. Eerder lichtten we al een tipje van de sluier op, toen we er nog druk mee bezig waren. Inmiddels zijn alle andere activiteiten officieel goedgekeurd en ingepland. Op de Nieuwe Garde festivalpagina hebben we ze allemaal overzichtelijk op een rijtje staan met alle informatie en linkjes die je nodig hebt, maar hieronder rennen we er in vogelvlucht nog even doorheen.

Expositie

Ook in het Academiehuis Grote Kerk, dus dezelfde locatie als de stripmarkt, hangt van 5 t/m 26 maart een Nieuwe Garde expositie. Een selectie van pagina’s uit het boek zijn op groot formaat afgedrukt en te bewonderen. De entree is gratis.

Lezingen

Donderdag 10 maart vinden er twee evenementen plaats in de Stadkamer, de openbare bibliotheek van Zwolle.

‘s Middags (12:30) zal Stefan Nieuwenhuis in gesprek gaan met Hanco Kolk over strips maken, strips lezen, en de ArtEZ opleiding Comic Design, waar Hanco les geeft.

‘s Avonds (19:30) zal Barbara Stok een lezing geven over haar nieuwe boek De Filosoof, de hond en de bruiloft. Een boek waar je op onze website een enthousiaste recensie van kunt lezen.

Het gesprek met Hanco Kolk is gratis, de lezing van Barbara Stok kost 5 euro. Kaarten zijn te koop op de site van de Stadkamer.

Workshops

Als je met bibliothecarissen over een stripfestival praat, dan kun je op je vingers natellen dat er vroeg of laat gevraagd wordt om een workshop voor kinderen. En daar voelt de 9e Kunst zich zeker niet te goed voor.

Indi Vos geeft de workshop Dromen in kleur, waarbij de kinderen een strippagina gaan tekenen over de fantasierijke werelden die ze in hun dromen bezoeken.

Niek van Ooijen geeft de workshop De macht van beeld, waarin hij samen met de kinderen onderzoekt hoe beelden communiceren en hoe de politiek daar handig gebruik van maakt. Daarna tekenen de kinderen een poster van hun gedroomde kandidaat. De workshop is geschikt voor kinderen vanaf 12 jaar.

Beide workshops zijn gratis, vinden zaterdag 19 maart plaats in de Stadkamer en beginnen om 13:30. Op onze festivalpagina vind je van beide workshops een uitgebreidere omschrijving en een link naar de site van de Stadkamer.

Stripboeken te leen

Dat is overigens niet het enige wat je kunt vinden in de Stadkamer. Het is immers een bibliotheek, dus staat er ook een tafel vol met stripboeken van Nieuwe Garde auteurs. Als je na het lezen van de anthologie hongerig bent naar meer uit dezelfde koker dan kun je daar dus terecht. Er zullen ook een aantal exemplaren van de anthologie zelf worden neergelegd.

Vorige keer lieten we al weten dat de officiële presentatie van de Nieuwe Garde anthologie plaatsvindt tijdens de Nieuwe Garde stripmarkt. Inmiddels hebben we 72 van de 75 kramen verhuurd, aan meer dan tachtig makers. Kort gezegd betekent dit dat het zaterdag 5 maart supergezellig gaat worden in Zwolle!

Auteurs die een kraam hebben gereserveerd zijn Abe Borst, Esther van de Bund, Aiden Yoon, Essa, Alessa Rikken, Anastasia Krylova, B. Carrot, Beeldstorm (Nienke de Ruiter, Vick Henriquez, Mars Oosterom, Wick Gloudemans, Zie Groenen), Bob op ‘t Land, Ruben Gringhuis, Coen Vosveld, Charlotte Pasveer, Coco Ouwerkerk, De Noorderlingen (Skelte Braaksma, Kay de Vries, Janine Veenstra), Dido Drachman, Evi Nijs, Gus Moystad, Helene Lespagnard, Vincent Kings, Indi Vos, Jan Willem Spakman, Jeroen Funke, Johan de Rooij, Jolein Kirpestein, Karin Blaauwijkel, Sabrina Kooijmans, Kenny Rubenis, Kimberly Geelen, Lae Schafer, Leeminarium, Marianne Elsendoorn, Mattt Baaij, Miel Vandepitte, Mina Rassouli, Natasja van Gestel, Niek van Ooijen, Melanie Kranenburg, Nik Heemskerk, Renee Rienties, Roxanne, Rob van Barneveld, Ron Schuijt, Sam Kaufmann, Sanne Knijpstra, Gijs Kreutzkamp, Danique van Polen, Sarah San van der Wagt, Tamara Ansing, Sterric, Charlotte Muniken, Valentijn Hamel, Suze Scholten, Floor van de Brink, Corne van Esterik, Tim Layae, Vince Logtenberg, Wommol, Wouter Goudswaard, Lode Peeters, Merel Moonen en studenten van de opleiding Comic Design & Animation van ArtEZ.

Uitgevers en tijdschriften komen er ook, te weten Aline, Bries, Brul!, Loopvis, MENLU, Oogachtend, Scratch, soul food comics, Syndikaat en Zone 5300 en verder nog Studio Hoekhuis, Stichting Debutantenfonds Beeldverhaal en natuurlijk de 9e Kunst – met veel redacteuren in levende lijve.

Nieuwe Garde stripmarkt
zaterdag 5 maart
11:00 – 17:00
Academiehuis Grote Markt, Zwolle
Gratis entree

De stripmarkt is onderdeel van een groter festival in Zwolle, want er gebeurt nog meer in maart. Zie je geen kans om zaterdag langs te komen, dan kun je ook later die maand een keer binnenlopen bij Academiehuis Grote Kerk, de locatie waar ook de stripmarkt plaatsvindt. Tot en met 26 maart is daar een expositie te zien bestaande uit een selectie van werk uit de Nieuwe Garde anthologie op A0-formaat.

5 t/m 26 maart
Nieuwe Garde expositie
Academiehuis Grote Markt, Zwolle
Gratis entree

We wachten nog op de Stadkamer (de openbare bibliotheek Zwolle) voor de exacte aanvangstijden van de activiteiten op 10 maart. Dan is er een lunchgesprek met Hanco Kolk (gratis toegankelijk) en verzorgt Barbara Stok ‘s avonds een lezing over haar nieuwe boek De filosoof, de hond en de bruiloft (5 euro entree). Op 19 maart zijn er een aantal workshops, die ook gratis toegankelijk zijn. Daarover volgt later meer. Gedurende de maand maart kun je in de Stadkamer trouwens alle boeken bekijken en lenen die door Nieuwe Garde auteurs zijn gemaakt, samen met een doorlopende expositie met Nieuwe Garde werk. En let vooral op de ramen van de Stadkamer!

10 maart
Lunchgesprek Hanco Kolk en lezing Barbara Stok
Stadkamer Centrum
Zeven Alleetjes 1a, Zwolle

19 maart
Workshops
Stadkamer Centrum
Zeven Alleetjes 1a, Zwolle

Zodra we alle details weten van deze evenementen lees je ze hier. In ieder geval tot de vijfde!

De kans is groot dat je je leven lang geloofd hebt dat Bob Kane de geestelijk vader is van Batman. In dat geval hebben we slecht nieuws voor je. Ga even zitten.

In 1938 introduceerden Joe Siegel en Simon Schuster hun personage Superman. Die werd in zo’n korte tijd zo populair dat kranten, uitgevers en stripmakers in allerijl nieuwe superhelden begonnen te verzinnen in de hoop een graantje van het succes te kunnen meepikken. Niet in de laatste plaats omdat het de nadagen waren van de Crisis van de jaren 30. De meeste mensen hadden het nog steeds niet erg breed. Ook Bob Kane verzon een personage. Hij noemde hem The Bat-Man en vroeg schrijver Bill Finger wat hij ervan vond. Die zag mogelijkheden, maar vond ook dat er nog wat geschaafd moest worden. Kanes Batman deed sterk denken aan Superman, dus stelde Finger voor om de rode kleur van zijn pak te vervangen door donkergrijs en de man handschoenen en een vleermuismasker te geven. De vleugels bevielen Finger wel, maar hij zag toch meer in een cape.

Kane vroeg Finger een verhaal te schrijven voor een pilot die ze aan de uitgever konden laten zien. Finger kopieerde een misdaadverhaal, in de veronderstelling dat het nooit gedrukt zou worden, maar hij had het mis. Het verhaal verscheen in deel 27 van de reeks Detective Comics en prijkte zelfs op het omslag. Het was een instant hit. Vanaf dat moment heeft Kane altijd volgehouden dat hij de oorspronkelijke bedenker en maker was van Batman. Finger werd desgevraagd wel genoemd, maar schijnbaar niet van harte.

Het lijkt erop dat niemand Kane ooit daadwerkelijk heeft zien tekenen. Hij werkte vanuit huis en kon dankzij het succes al snel assistenten inhuren om het werk voor hem te doen. Het is bekend dat hij veel tekeningen heeft overgetrokken van andere striptekenaars en de keren dat hem gevraagd werd ter plekke iets bij te werken waren geen onverdeeld succes. In de loop der jaren vroegen steeds meer mensen zich af wat Kane nu werkelijk had bijgedragen aan Batman.

Het youtube kanaal Comic Tropes zette de levensloop van Bob Kane en de geschiedenis van Batman op een rijtje en kwam zo tot een video van 25 zeer vermakelijke minuten. Kane wordt niet gespaard. Feiten en vermoedens worden afgewisseld met smeuïge anekdotes waaruit blijkt dat Kane mogelijk nog geen pakje boter foutloos kon tekenen. Bescheidenheid was de man vreemd en dat maakte hem bepaald niet geliefd bij zijn collega’s, die elkaar natuurlijk op de hoogte hielden.

Met de hoofdrolspelers overleden, komen we waarschijnlijk nooit meer te weten hoe de vork precies in de steel zat. Duidelijk is wel dat Bill Finger het op zijn minst verdiend heeft voortaan in één adem genoemd te worden met Bob Kane.

Wij van 9e Kunst hebben verstand van strips. Dat besef neemt de laatste tijd grootse vormen aan, en terecht natuurlijk. Om te bewijzen dat we niet zomaar zitten te kletsen en omdat het achteraf makkelijk praten is, delen we hier – aan het begin van 2022 – alvast onze voorspellingen voor het komende stripjaar. Straks, in december, maken we dan de balans op en kijken we  waar we allemaal gelijk hebben gekregen – en wat er eventueel misschien niet klopt. Alles helder? Gaan we!

1. de striptijdschriften in Nederland en Vlaanderen blijven van papier en gaan niet digitaal. Geen enkel tijdschrift wil zelfs maar een digitale variant overwegen náást de papieren versie.

2. Aimée de Jongh wint de Stripschapprijs en in het juryrapport staat dat ‘we nu echt niet meer om haar heen kunnen’.

3. er komt een hommage-album dat de beste hommages van het afgelopen decennium bundelt. Het album is vier pagina’s dik en kost – tot ontevredenheid van de verzamelaar – gewoon 9,95.

4. door de stijging van de papierprijzen worden de albums steeds duurder. Dat de uitgevers met hun rug tegen de muur staan en er niets aan kunnen doen, telt niet: de onvrede is luid hoorbaar op fora, in stripwinkels en tussen de bananendozen.

5. er is nogal wat wrevel en kift over de toekenning van subsidies aan serieuze strips en graphic novels. Tegenstanders noemen graphic novels elitair en vinden dat alle strips subsidie moeten krijgen, vooral omdat commerciële strips vaak helemaal niet zo commercieel blijken te zijn.

6. de overheid krijgt de schuld dat er te weinig strips worden verkocht, omdat ze niet genoeg subsidie verstrekken. Als stripmakers namelijk geld krijgen om rustig aan een album te kunnen werken, leveren ze beter werk dat dus meer wordt gekocht door lezers. De overheid gaat niet mee in deze lezing.

7. stripuitgevers blijven veel te veel boeken uitgeven, met als argument dat “de lezers dat nu eenmaal willen”. Onderzoeken die die bewering staven zijn er niet, het lijkt er vooral op dat uitgevers gewoon veel met ‘de lezers’ spreken.

8. er komt een nieuwe stripserie die potten gaat breken. Staulorm combineert het beste van Storm met het beste van Saul, maar het lijkt in de verste verte niet op een van beide reeksen. Staulorm draagt namelijk een zwart hesje. Inderdaad, net zoals Lucky Luke.

9. ‘om tegemoet te komen aan de wensen van de lezers’ verschijnen er in 2022 van nog meer stripalbums een luxe versie, een extra luxe versie, een zeer gelimiteerde luxe versie, een groot formaat luxe versie en een ultra limited luxe collectors versie. Of er van die albums dan ook nog een reguliere versie verschijnt is  even de vraag.

10. de Stripmaker des Vaderlands blijft zijn woordgrapje ‘Strip het meest veelzijdige stukje lees strip’ gewoon gebruiken, ook al is het niet zo heel sterk en mag de stripwereld zich best wat serieuzer presenteren.

11. er wordt weer massaal geroepen dat we als stripwereld de krachten moeten bundelen. Dat geluid klinkt echter zo zwak dat er van kracht nauwelijks sprake is.

12. 2022 zal toch vooral een feestjaar worden: tal van stripreeksen en -figuren zijn honderd jaar, of tachtig, of 75 of 50, en dat moet uiteraard gevierd worden. Aan het einde van het jaar hebben we een stijve nek van het omkijken.

Tot zover de voorspellingen. Op 30 december volgen de uitkomsten, die wat ons betreft al vaststaan.

De Nieuwe Garde liet afgelopen zomer al van zich horen, met het Nieuwe Garde magazine waarin een voorschot werd genomen op het echte werk: een anthologie met strips van 57 Nederlandse en Vlaamse stripmakers van nu. Intussen draaien de persen en verwachten we de anthologie in de derde week van februari.

Het is een schitterende bloemlezing van 240 pagina’s, op groot formaat en tjokvol geweldige bijdragen. Het omslag is getekend door Thibau Vande Voorde. Vanaf donderdag 10 maart ligt de Nieuwe Garde anthologie in de (strip)winkel voor de sympathieke prijs van € 20. Je kunt nu al een exemplaar reserveren, bij voorkeur bij je lokale stripverkoper.

Maar daar blijft het niet bij. Dat Nieuwe Garde nu echt van start is, vieren we met een grote Nieuwe Garde stripmarkt in Zwolle, en wel op zaterdag 5 maart in het Academiehuis Grote Kerk in het centrum van de stad. Van 11 tot 17 tref je daar de Nieuwe Garde aan samen met uitgevers, organisaties en (small press) tijdschriften die allemaal een nieuw geluid willen laten klinken. De entree van de stripmarkt is natuurlijk gratis.

Dus noteer alvast in je agenda:

zaterdag 5 maart, van 11 tot 17 uur
Nieuwe Garde stripmarkt (met presentatie en expo)
Locatie: Academiehuis Grote Kerk, Zwolle
Entree: gratis

Vanaf dan staat Zwolle een maand in het teken van de Nieuwe Garde, met interviews en lezingen (10 maart, Stadkamer), workshops (19 maart, Stadkamer) en een expositie (t/m 26 maart in Academiehuis Grote Kerk). Op deze pagina zullen we de details van alle evenementen bekendmaken zodra we die hebben.