Nu streamingdienst Netflix El Eternauta heeft verfilmd, maakt na Argentinië ook de rest van de wereld kennis met deze stripklassieker. Dit voorjaar werd het eerste seizoen van de serie gelanceerd en het was een succes. De strip waar de serie op gebaseerd is, zal de meesten helemaal niets zeggen. In Argentinië weet iedereen daarentegen meteen waar je het over hebt, wanneer je de titel El Eternauta laat vallen. Zelfs als je de strip nooit hebt gelezen, is het er onderdeel van het collectieve bewustzijn.
Een korte introductie: El Eternauta is een sciencefiction-saga die schrijver Héctor Germán Oesterheld en tekenaar Francisco Solano López maakten van 1957 tot 1959. Het verhaal begint als de schrijver Oesterheld (die zichzelf opvoert als personage) in zijn werkkamer plots bezoek krijgt van een man die uit het niets verschijnt. De man begint te vertellen hoe hij door tijd en ruimte zwerft na een drama dat hij in een ver verleden op aarde meemaakte. Het woord ‘eternauta’ zou je kunnen vertalen als eeuwigheidsreiziger of reiziger door de ether (‘eternidad’ of ‘éter’ in het Spaans).
De man heet Juan Salvo en woonde in een buitenwijk van Buenos Aires, waar hij met vrienden een potje zit te kaarten wanneer buiten plots giftige sneeuw begint te vallen. Mensen vallen dood neer op straat en de vrienden zijn op elkaar aangewezen in een post-apocalyptische wereld; een maar al te bekend thema in pulpverhalen. Salvo gaat met een gasmasker op naar buiten. Het beeld van Salvo die met zijn masker op door de desolate straten van de Argentijnse hoofdstad loopt, is in Argentinië even iconisch als hier pakweg een tekening van een dikke Galliër met een menhir op zijn rug.
In El Eternauta ontdekken de overlevenden al snel dat de sneeuw onderdeel is van een buitenaardse invasie. Na de sneeuw volgen reusachtige torren die bestuurd worden door weer andere wezens. Na de nodige gevechten en avonturen wordt Salvo de eeuwigheid in geslingerd om helemaal aan het einde van de strip te ontdekken dat hij nu terecht is gekomen in zijn eigen oude universum en wel vlak voordat de invasie zal plaatsvinden. Hij rent terug naar zijn familie en kaartvrienden en vergeet alles wat er gebeurd is, waarna de tijdlus is gesloten. Oesterheld blijft vertwijfeld achter. Zal iemand hem geloven als hij waarschuwt wat de wereld te wachten staat?
El Eternauta was een succes, maar Oesterheld hield er weinig aan over. In 1969 probeerde hij de strip te herlanceren. Hetzelfde verhaal, een andere tekenaar. Dit keer nam hij Alberto Breccia in de arm, maar het werd een flop. De lezers van het tijdschrift waarin de strip werd voorgepubliceerd, vonden de tekenstijl van Breccia te avant-garde. Zo zijn Breccia’s torren eerder een dreigende vorm dan de strak getekende monsters die de lezers kenden uit het werk van López.
En er was nog iets veranderd. Oesterheld begon steeds politiek actiever te worden. Twee jaar voor de publicatie van de oorspronkelijke El Eternauta was in 1955 al een militaire staatsgreep gepleegd, die de hervormingsgezinde president Juan Perón had afgezet. In 1966 volgde een nieuwe militaire staatsgreep. Oesterheld begon steeds meer kritiek te hebben op het door de Verenigde Staten gesteunde bewind in zijn land. In de 1969-versie van El Eternauta maakte hij een opvallende verandering in het plot: de wereldmachten (lees: de kapitalistische leiders in het gehate Washington) hadden Zuid-Amerika in de uitverkoop gedaan aan de buitenaardse wezens, zodat zij met rust zouden worden gelaten. Het was een plotwijziging waar Oesterheld niet veel vrienden mee maakte. El Eternauta 1969 werd vervroegd stopgezet, Oesterheld en Breccia mochten nog net in een paar pagina’s de rest van het verhaal afraffelen.
Tegen die tijd wist Oesterheld al de ogen van het regime op zich gericht. Vlak voor hij begon aan El Eternauta 1969 hadden hij en Breccia een stripbiografie van de linkse revolutionair Ché Guevara uitgebracht, die later uit de handel moest worden genomen. In 1970 maakten ze samen een stripbiografie van Evita Perón, de populaire (inmiddels overleden) vrouw van de toen nog afgezette president Juan Perón. In datzelfde jaar begon een peronistische verzetsbeweging met aanslagen. Het script van Evita moest van hogerhand worden herschreven; pas in 2002 werd de oorspronkelijke strip opnieuw uitgegeven.
Daarna kreeg Oesterheld plannen om El Eternauta weer op te pakken. In 1975 begon een vervolg op de oorspronkelijke strip, dit keer weer met tekenwerk van Lopéz. In dit vervolg worden Salvo en Oesterheld naar de toekomst getransporteerd waar ze overlevenden ontmoeten van de buitenaardse invasie.
El Eternauta: segunda parte stond bol van politieke kritiek. Oesterheld voerde zich dit keer op als een van de hoofdpersonen in plaats van een bijpersonage. In het echte leven was Oesterheld steeds actiever geworden voor de gewapende linkse beweging Montoneros, waardoor hij ondergedoken zat. Zijn scenario’s liet hij via tussenpersonen bij Lopéz bezorgen. In 1977 werden Oesterheld en zijn dochters gearresteerd, waarna ze van de aardbodem verdwenen. Net als 30 duizend andere slachtoffers van de militaire junta in die tijd.
De vraag is of El Eternatua: segunda parte wel is afgemaakt door Oesterheld. Lopéz heeft in latere interviews gezegd dat de laatste scenario’s die hij kreeg plots niet meer handgeschreven waren, maar getypt. Ook waren de laatste afleveringen plots heel anders van toon, minder politiek.
Na de dood van Oesterheld waren er nog pogingen El Eternauta nieuw leven in te blazen. Er werd in 1981 een Tercera parte gemaakt door andere auteurs, aanvankelijk voor de Italiaanse markt. Lopéz heeft later nog geprobeerd solo een nieuw verhaal te maken, maar dat project kwam niet van de grond omdat veel uitgevers de strip inmiddels te politiek besmet vonden.
Voor veel Argentijnen is El Eternauta door die geschiedenis in de loop der tijd uitgegroeid tot mythische proporties. Het beeld van Juan Salvo met zijn masker is symbool gaan staan voor de strijd tegen de militaire dictatuur die liep van 1976 tot 1983.
Nu de strip door Netflix is verfilmd, rijt dat ook weer oude wonden open in Argentinië. Vanwege de hype rondom de serie vragen mensenrechtenorganisaties als de ‘Grootmoeders van de Plaza de Mayo’ opnieuw aandacht voor hun zaak en die van vele anderen. Zij zoeken al jaren naar de ongeveer vijfhonderd gestolen baby’s, die onder een valse identiteit zijn opgevoed.
Uitgeverij Fantagraphics bracht een paar jaar geleden zowel een Engelse vertaling uit van The Eternaut (door Oesterheld en Lopéz) als van The Eternaut 1969 (door Oesterheld en Breccia). Door alle aandacht die de Netflix-versie genereert, zijn ze inmiddels slecht leverbaar. Maar Fantagraphics heeft inmiddels een herdruk aangekondigd voor later dit jaar.
Op dit moment wel verkrijgbaar is de vertaling van Breccia’s latere meesterwerk Perramus, een allegorie op het dictatoriale regime dat zijn vaderland in de ziel raakte.
