Artificial Intelligence (AI) dringt zich steeds meer op in ons dagelijks leven, van slimme apparaten tot zelfrijdende auto’s. Ook in creatieve sectoren, waaronder de stripwereld, zien we de digitale stormwind van AI razendsnel terrein winnen. Wat begon als ondersteuning voor tekenaars dreigt nu uit te monden in een meer controversiële transformatie. Stripmakers, uitgevers en fans worden geconfronteerd met fundamentele vragen over creativiteit, authenticiteit en eigenaarschap. Is AI een waardevolle assistent in het creatieve proces, of eerder een bedreiging die de kern van het medium op losse schroeven zet?
Wat kan de stripwereld van de muziekindustrie leren?
Het verhaal van AI in de stripwereld lijkt sterk op dat van de muziekindustrie, die al vroeg door digitalisering werd opgeschud. Denk bijvoorbeeld aan het moment waarop elektronische instrumenten en software het produceren en opnemen drastisch veranderden. Destijds stelden puristen dat de “ziel” uit de muziek zou verdwijnen, terwijl aanhangers van de technologie voorspelden dat het muzikanten juist zou bevrijden van technische beperkingen.
Vandaag zien we in de muziekindustrie een divers landschap waarin technologie een belangrijke rol speelt, maar waar traditionele muziekinstrumenten en authentieke prestaties nog steeds gewaardeerd worden. Er is een geheel nieuwe elektronische stroming ontstaan, die de meer traditionele analoge muziek qua verkoopaantallen inmiddels ruim heeft overtroffen. De revival van de ouderwetse vinylplaten bewijst dat er plek is voor iedereen, al is dit tegenwoordig slechts een minimale onderstroom. Gitaarbandjes zijn al decennia uit de hitparades verdreven, het clubcircuit is echter nog steeds een plek voor de liefhebbers van ambachtelijk musiceren. De grootst stadions worden nog steeds gevuld door fans van meer traditionele muziek, al is de gemiddelde leeftijd van de toeschouwers én artiesten daar ruim boven de 40.
Een belangrijk verschil is echter dat muziek en beeldende kunst, waaronder strips, andere relaties hebben met hun publiek. Muziek leent zich voor herinterpretatie en remixing, maar bij strips ligt de nadruk juist op de unieke visuele en vertellende stijl van de maker. De stripwereld zou er goed aan doen om zowel de voordelen van technologie en AI in overweging te nemen – zoals snelle productie en nieuwe creatieve mogelijkheden – als ook de risico’s, die gepaard gaan met het verwateren van het “handwerk” dat strips zo eigen maakt.
Het is aannemelijk dat de stripwereld uiteindelijk hetzelfde pad zal volgen als de muziekindustrie: AI wordt een algemeen geaccepteerd hulpmiddel, maar de waardering voor ambachtelijk werk blijft. Zolang technologie de menselijke touch in de stripwereld niet volledig kan benaderen, is er ruimte om zowel digitaal ondersteunde strips als authentiek handwerk naast elkaar te laten bestaan.
Creativiteit herdefiniëren: inspiratie, ondersteuning of vervanging?
Op dit moment wordt AI in de stripwereld vooral ingezet als hulpmiddel voor tekenaars. Het kan helpen bij kleurtechnieken, het maken van schetsen of zelfs bij het creëren van een basisverhaallijn. Sommige stripmakers zien dit als een interessante ontwikkeling die hen kan bevrijden van tijdrovende taken, waardoor er meer ruimte ontstaat voor creatief denkwerk. Een stripmaker kan bijvoorbeeld AI inzetten om nieuwe personages te schetsen of kleuropties uit te testen, zonder dat hij vastzit aan langdurig schetswerk.
Maar terwijl AI kan versnellen en ondersteunen, vervaagt het ook de grens tussen ambacht en technologie. Hoelang blijft AI een passieve assistent voordat het een actieve schepper wordt?
In strips speelt de persoonlijke stijl van de tekenaar een grote rol – iets wat AI, hoe geavanceerd ook, vooralsnog lastig volledig kan repliceren. Een belangrijk punt is dat AI geen echte creatieve intentie heeft; het bootst na wat het heeft geleerd uit menselijke input. Zolang AI zich beperkt tot ondersteuning, kan het een welkome aanwinst zijn. Wanneer AI stripmakers effectief gaat vervangen, ontstaat een gevaar dat de unieke stempel van de kunstenaar verzwakt.
Authentiek of synthetisch: waarom het publiek en de maker kiezen moeten
Voor veel fans is het idee dat AI een strip maakt die even ‘echt’ zou zijn als door een mens gemaakt, lastig te verteren. Bij strips gaat het om de authenticiteit van de lijnvoering, de persoonlijkheid van de stijl, de ‘hand’ die je in elke tekening ziet. De stripindustrie heeft de reputatie om juist deze unieke eigenschap, de hand van de kunstenaar, te koesteren. Zonder die handtekening wordt het werk onpersoonlijk, een mechanisch product van algoritmes zonder de menselijke verbeeldingskracht die strips aantrekkelijk maakt.
Dat leidt tot een ethische vraag: zou een AI-gegenereerde strip als zodanig gemarkeerd moeten worden? Hierop is ons antwoord volmondig ja. Transparantie naar het publiek is essentieel, zodat lezers weten of zij kijken naar het werk van een mens of een machine. Tegelijkertijd is het onvermijdelijk dat, hoewel AI een interessante rol in de stripwereld kan vervullen, het publiek zelf uiteindelijk bepaalt in hoeverre AI-strips daadwerkelijk geaccepteerd worden.
Auteursrecht en eigendomsrecht: de Nederlandse context
De juridische vraagstukken rond AI zijn complex en nog niet eenduidig beantwoord. De Nederlandse auteurswet erkent op dit moment alleen het auteursrecht van mensen, niet van machines. Dit betekent dat een AI-gegenereerde strip technisch niet dezelfde bescherming geniet als een door een mens gemaakte strip. Dit heeft tot nu toe geleid tot verwarring over eigendomsrechten, vooral in gevallen waarbij AI slechts deels bij het creatieve proces is betrokken.
Als een machine een strip maakt, wie is dan de eigenaar? Volgens de huidige interpretatie zou de maker van de AI de eigenaar zijn, maar dit roept nieuwe vragen op over de rechten van de uiteindelijke gebruiker. Het is te verwachten dat Nederland op dit gebied de conservatieve lijn zal volgen, waarbij de menselijke input essentieel blijft voor de toekenning van auteursrechten. Echter, met de groeiende rol van AI zullen beleidsmakers moeten beslissen of deze wetten aanpassing behoeven om de hybride samenwerking tussen mens en machine mogelijk te maken.
Is degene die de AI-prompt creëert de rechthebbende van het machinaal gegenereerde resultaat?
Degene die een AI-prompt schrijft, kan worden gezien als de initiator van het creatieve proces, maar het eigendomsrecht over de uitkomst is juridisch ingewikkeld.
In veel rechtsgebieden, waaronder Nederland, vereist het auteursrecht een zekere mate van menselijke creativiteit en “oorspronkelijkheid”. Dit betekent dat er een creatieve intentie en inbreng van de maker zelf moet zijn, en niet alleen een geautomatiseerde of geprogrammeerde output van een machine. Een prompt creëren voor een AI-tool is zeker een handeling van de gebruiker, maar omdat de AI het creatieve werk grotendeels uitvoert en de prompt vaak slechts richtlijnen bevat, wordt dit als onvoldoende beschouwd voor volledige auteursrechtelijke bescherming.
Waarom promptmakers nu (nog) geen volledige rechten hebben
Op dit moment wordt het werk van AI gezien als “machinewerk”, waarbij de meeste rechtssystemen het standpunt innemen dat er geen “echte” auteursrechten kunnen bestaan zonder menselijke inbreng die dieper gaat dan het invoeren van een instructie. Hierdoor belandt het werk juridisch vaak in het publieke domein, omdat geen enkele persoon, inclusief degene die de prompt invoerde, als de “echte maker” wordt gezien.
Er is wel ruimte voor discussie over de creatieve rol van degene die prompts bedenkt. Sommige experts betogen dat een complex en specifiek promptproces wel degelijk als creatief werk kan worden gezien, zeker als de gebruiker veel tijd besteedt aan het verfijnen van de AI-output. Prompt-writing voor AI zou dan kunnen worden beschouwd als een nieuwe vorm van creatieve samenwerking, waarbij gebruikers mogelijk beperkt recht op de output kunnen claimen. Maar zoals de wet nu is, moet men ervan uitgaan dat promptgebruikers niet automatisch recht hebben op AI-output.
Verwachte ontwikkelingen: een evolutie van auteursrecht voor AI?
Het lijkt erop dat wetgevers in de toekomst een nieuwe categorie rechten zullen moeten overwegen voor AI-inhoud, waarbij ze rekening houden met de creatieve rol van de promptmaker. Sommige rechtswetenschappers stellen voor om promptgebruikers een soort auteursrecht light te geven, afhankelijk van hun creatieve inbreng en de mate van controle over de output.
Kortom, op dit moment geeft het maken van een AI-prompt geen formeel eigenaarschap over het resultaat. Maar de toenemende vraag naar bescherming van dit soort werk zou het auteursrecht in de toekomst kunnen doen evolueren, zodat promptmakers erkend worden als rechthebbenden van de door hun prompt aangestuurde AI-creaties.
Economische gevolgen: zegen of vloek voor de striptekenaars?
Naast de creatieve en juridische aspecten heeft AI ook een flinke impact op de economie van de stripwereld. Het gebruik van AI kan kosten flink verlagen en producties versnellen, wat aantrekkelijk is voor uitgevers die moeten concurreren in een overvolle markt. Voor kleine uitgeverijen kan AI een zegen zijn om op betaalbare wijze hun producties op te schalen.
Toch voelt menig striptekenaar zich bedreigd door deze nieuwe technologie. AI dreigt de vraag naar menselijk werk te verdringen, en de verschuiving naar digitale strips zou wel eens ten koste kunnen gaan van de waardering voor het ambacht. De vraag is hoe ver AI de stripmaker echt kan vervangen.
Het is niet raar om aan te nemen dat AI vooral in standaardproducties een steeds grotere rol gaat spelen, terwijl werk met een sterke artistieke hand herkenbaar blijft als ambachtelijk en authentiek. Voor striptekenaars die zich onderscheiden met een unieke stijl blijft er altijd een plek in de markt. Net zoals er altijd garagebandjes zullen blijven bestaan, naast de uitverkochte concerten van Dua Lipa. Het gaat alleen wel steeds moeilijker worden om hier een fatsoenlijke boterham mee te verdienen. De afhankelijkheid van subsidies zal toenemen, iets wat in deze tijd sowieso al onder zware druk staat. Een logischer gevolg zal zijn dat de handgemaakte strips duur en voor een kleiner publiek toegankelijk zullen worden. Deze ontwikkeling is overigens al sinds jaar en dag aan de gang, ook zonder de concurrentie van AI.
De ethische kant: moet AI in strips wel toegestaan zijn?
Uiteindelijk draait de discussie rond AI in de stripwereld om ethische vragen. Kan een strip zonder mens achter de pen echt als “kunst” worden beschouwd? Het mysterie en de emotie die de menselijke hand in een kunstwerk stopt, laten zich niet altijd vertalen in algoritmes. Kunstenaars drukken hun ervaringen, emoties en visie op de wereld uit, iets wat AI eenvoudigweg niet kan repliceren, omdat het geen ‘zelf’ heeft.
De kern is dat kunst en strips een menselijke uitdrukking zijn. AI is een nuttig instrument, maar mist het vermogen om echt iets origineels en persoonlijks te maken. De stripwereld moet daarom voorzichtig zijn met hoe AI wordt gebruikt en omarmd. Het is cruciaal dat we niet vergeten waarom strips als medium zo krachtig zijn: ze reflecteren de menselijke ervaring. Natuurlijk is er vraag naar simpel vermaak en kan het soms lekker zijn om een dertien in een dozijn verhaaltje te lezen. Maar hiervoor komt u niet naar De 9e kunst.
De toekomst: een samenwerking tussen mens en machine?
Met alle onzekerheid over AI is er ook reden tot optimisme. Als de stripwereld AI op een doordachte manier integreert, kan het een krachtig hulpmiddel worden dat creativiteit versterkt. AI kan ondersteunende taken verrichten, kunstenaars tijd besparen en hen helpen om nieuwe vormen van visuele storytelling te verkennen. In de ideale situatie werken mens en machine samen, waarbij de kunstenaar het creatieve brein blijft, en AI slechts als uitvoerende assistent dient. Het auteursrecht blijft dan zonder meer bij de menselijk maker.
De echte kracht van AI zit in de samenwerking en niet in vervanging. Net zoals de muziekindustrie een plek heeft gevonden voor digitale instrumenten zonder de traditionele instrumenten volledig overboord te gooien, zou ook de stripwereld kunnen streven naar een hybride toekomst. Strips die gemaakt zijn door een mens en machine, maar waarin de menselijke creativiteit centraal blijft staan, zullen de beste balans tussen innovatie en authenticiteit bieden.
AI kan een krachtig instrument zijn, maar het is de hand van de kunstenaar die blijft bepalen of een strip écht leeft. Hoe dan ook, AI is hier om te blijven. Het is aan de stripwereld om te beslissen hoever ze deze nieuwe creatieve kracht binnenlaat.
Dit artikel is geschreven door een mens. De illustratie zijn gegenereerd door Dall-E met de prompt: “Creëer passende illustraties bij bijgevoegd artikel. Doe dit in verschillende stijlen die weliswaar bekend voor komen, maar geen kopie zijn van bestaan werk”.
