Op woensdag 17 maart maakte de vzw Vlaamse Literatuurprijs bekend dat er een nieuwe literatuurprijs in het leven was geroepen: de Boon. Er zijn twee categorieën, te weten jeugdliteratuur en fictie/non-fictie. Het geldbedrag dat met de Boon is gemoeid, bedraagt 50.000 euro per categorie. Dat is niet alleen een flink bedrag, maar het feit dat er geen onderscheid wordt gemaakt tussen literatuur voor volwassenen en literatuur voor jongeren is bovendien bijzonder. Het betekent in ieder geval dat de Boon voor jeugdliteratuur qua prijzengeld terstond de grootste kinderboekenprijs is in de Lage Landen.
Binnen de stripwereld werd dit nieuws met gemengde gevoelens ontvangen. Dat er een nieuwe, prestigieuze literatuurprijs in het leven is geroepen is natuurlijk mooi nieuws. Dat de organisatie in haar promotie sterk hamert op diversiteit en dat de Boon een prijs moet zijn voor iedereen is sympathiek en conform de tijdgeest. Maar dat stripboeken ondanks deze beloftevolle woorden uitgesloten zijn van deelname is onbegrijpelijk. In Barbarië (dat land ten noorden van Vlaanderen) zou men daar misschien nog mee wegkomen, maar in België, bakermat van de Europese strip, liet de stripwereld dat niet over haar kant gaan.
De algemene aanvaarding van strips en graphic novels als een volwaardig literair medium is intussen al enkele decennia in de maatschappij doorgedrongen, maar dus helaas nog niet tot de commissie
Op 29 maart volgde dan ook een open brief, geïnitieerd door Pinceel Stripverspreiding en ondertekend door Vlaamse en Nederlandse uitgeverijen die regelmatig werk van Nederlandse stripmakers uitgeven. Daarin werd gepleit voor het openstellen van de Boon voor deelname van stripboeken: “Jaarlijks verschijnen meer dan voldoende kwalitatieve, spannende, diepgravende, sociaal-relevante en kunstzinnige strips en graphic novels, die hun voet kunnen zetten naast de titels die momenteel wel in aanmerking komen voor beide Boon-categorieën; fictie/non-fictie en kind/jeugd. Onze boeken worden verkocht via dezelfde verkoopkanalen en worden gekocht door dezelfde kwaliteits-zoekende lezers. De algemene aanvaarding van strips en graphic novels als een volwaardig literair medium is intussen al enkele decennia in de maatschappij doorgedrongen, maar dus helaas nog niet tot de commissie waar dit reglement werd samengesteld.”
Er werd meteen actie ondernomen: Vzw Vlaamse Literatuurprijs vroeg Literatuur Vlaanderen – de Vlaamse evenknie van het Nederlands Letterenfonds – een dialoog aan te gaan met de betreffende uitgeverijen en naar aanleiding daarvan een advies uit te brengen. Dat gesprek vond intussen plaats en daarop werd besloten zoveel mogelijk andere (strip)uitgeverijen om hun mening te vragen. Afgelopen zaterdag 26 juni is om die reden een mail verstuurd met precies die vraag en het verzoek vóór komende vrijdag, 2 juli, te antwoorden. Veel bedenktijd is er dus niet, zoals ook de uitleg schaars is over hoe de organisatie de geboden opties in de praktijk wil uitwerken.
Er zijn feitelijk twee keuzes: of de huidige prijzen worden opengesteld voor deelname van stripboeken, zodat deze op gelijke voet met romans kunnen strijden om de eer, of er wordt een aparte prijs in het leven geroepen, specifiek voor stripboeken.
Een Boon voor strips
We belden met Ann Jossart (uitgeverij Oogachtend, Pinceel Stripverspreiding en initiatiefnemer van de open brief) en Rob van Bavel (Uitgeverij L), beide voorstander van deelname van stripboeken in de bestaande categorieën, en vroegen ons hardop af of een aparte categorie voor strips niet beter zou zijn.
Verschil is er altijd, waarom zou dat in dit geval ineens onoverkomelijk zijn?
9e Kunst: Belangrijkste argument om een aparte categorie toe te voegen is dat de strip een zelfstandig medium is. Geen kunst, geen literatuur, maar een tussenvorm die facetten van kunst en literatuur combineert. Een directe vergelijking tussen roman en strip gaat daarom mank. Het is een verhaal van appels en peren.
Ann Jossart: Maar nee, het is een verhaal van twee soorten appels. Doordat de jury de literaire kwaliteiten moet beoordelen is het verschil tussen romans en strips lang niet zo groot. Natuurlijk is er een verschil, maar dat is er ook als je diverse genres met elkaar vergelijkt binnen hetzelfde medium. Verschil is er dus altijd, waarom zou dat in dit geval ineens onoverkomelijk zijn? De organisatie vergeet dat de lezers van graphic novels en die van literatuur voor een belangrijk deel overlappen, dat zijn geen strikt gescheiden werelden. Graphic novels verkopen doorgaans zelfs beter in de algemene boekhandel. Voldoende mensen kunnen beide naar waarde schatten en je mag verwachten dat ook een jury daar mee om kan gaan.
Rob van Bavel: We maken dat onderscheid tussen graphic novel en literatuur veel groter dan het werkelijk is. Een grote boekhandel in Nederland had haar stripcollectie aanvankelijk een plek gegeven tussen de literaire genres, maar besloot de afdeling later toch te verhuizen. Stonden de strips ineens tussen de ramsj en de bordspellen. We verkochten ineens nog maar de helft. Daaraan zie je dat als je strips op een ‘verborgen’ plek neerzet, enkel nog de liefhebbers moeite doen de afdeling op te zoeken. Zet je het gewoon in de loop, dan pakken ineens allerlei mensen iets mee. Blijkt de drempel lang niet zo hoog.
Ik wil mijn auteurs kunnen vertellen dat ik hun werk ook kan insturen voor een literaire prijs
9eK: Als er in één categorie gestreden wordt, is het maar de vraag in hoeverre de strip daarmee op gelijke hoogte wordt gezet. De kans is groot dat de jury romans en strips beoordelen met de criteria die vooral op romans van toepassing zijn, waardoor deze automatisch aan het langste eind trekken. Wat wint de strip als het een oneigenlijke strijd keer op keer verliest? Een aparte categorie voor strips garandeert tenminste dat er elk jaar een stripboek met een Boon in het nieuws komt.
RvB: Het gaat eerst en vooral om erkenning. De strip moet als volwaardige speler meedoen en dat is meer waard dan de prijs winnen. Een stripboek is een boek, net als een roman. Waarom dan niet over de verschillen heen stappen en beide op een gelijkwaardige manier als boek beoordelen? Als dat gebeurt, als mensen horen dat stripboeken in de longlist of shortlist staan, schouder aan schouder met schrijvers die ze kennen en waarderen, dan doe je ineens voor vol mee, ook als het bij een nominatie blijft.
AJ: Maak je voor de strip een aparte categorie dan kan het publiek die negeren. Dat lukt niet als er maar één categorie is. Zo zien meer mensen de genomineerde graphic novels. En wat ik net zo belangrijk vind: ik wil mijn auteurs kunnen vertellen dat ik hun werk ook kan insturen voor een literaire prijs, niet enkel voor een stripprijs die eens per twee jaar het volledige stripveld wil overschouwen met alle genres op een hoop, waaruit dan één ‘beste album’ gekozen wordt. Dát is pas appelen met peren vergelijken.
Het is vrijwel zeker dat een categorie voor stripboeken niet gelijkwaardig behandeld zal worden
9eK: Wat betreft de erkenning, als de Boon de literaire prijs is van Vlaanderen, dan is de winnaar van een Boon automatisch gelauwerd omwille van haar literaire kwaliteiten, ongeacht of dit een roman of strip is. Het aanzien zou gelijkwaardig moeten zijn, mits – en dat is wel de voorwaarde – de organisatie haar voornemen alle categorieën gelijkwaardig te belonen en te behandelen ook toepast op de categorie voor strips.
RvB: In het eerste overleg tussen de ondertekenaars van de open brief en de adviesgroep van Literatuur Vlaanderen werd gesteld dat men momenteel niet het geld had om de winnaar van een derde categorie hetzelfde bedrag toe te kennen. Dat komt mede doordat men bang is dat ook anderen om een categorie zullen vragen, bijvoorbeeld voor poëzie. Tegelijkertijd wil men ook niets afdoen van het bedrag van de huidige twee categorieën. Het is dus vrijwel zeker dat een categorie voor stripboeken niet gelijkwaardig behandeld zal worden.
AJ: Het zal niet de eerste keer zijn dat de strip weer een uitzonderingspositie krijgt. Ik ben dat beu, ik wil dat niet meer. Bovendien kon niemand van de organisatie iets concreets vertellen, zo waren we dus helemaal niet overtuigd dat er in de nabije toekomst (bijvoorbeeld 2022 ) daadwerkelijk een Boon voor strips georganiseerd zou kunnen worden.
Het is tijd dat we de volgende stap nemen
9eK: Een voordeel van een aparte categorie is dat het juryrapport elk jaar kan onderstrepen dat de strip een zelfstandig en waardevol medium is, met haar eigen, unieke mogelijkheden en haar eigen (literaire) merites.
RvB: De stripwereld strijdt al heel lang voor acceptatie, om als reguliere speler gezien te worden door de rest van de boekenwereld en niet als apart clubje. Als je je opstelt als een buitenbeentje, blijf je ook een buitenbeentje. Daar winnen we niets mee. Het is tijd dat we de volgende stap nemen.
AJ: Als ik zie dat Aimée de Jongh wordt uitgenodigd om te komen praten over Dagen van zand bij Brommer op zee en daar gewoon serieus genomen wordt, dan denk ik ook dat de tijd er rijp voor is.
