Tekenaar Bert Bus (1931-2017) is in Nederland een legendarische tekenaar. Niet alleen vanwege zijn enorme oeuvre dat hij over een periode van meer dan veertig jaar vervaardigde. Of vanwege zijn strips Olaf Noord, Lance Barton, Archie – de man van staal, Stef Ardoba, Russ Bender en Malorix. Nee, vooral ook het feit dat hij een van de weinige stripmakers/tekenaars was die gedurende zijn hele carrière in loondienst was en dus een fatsoenlijke boterham verdiende met zijn tekenwerk, wordt steeds opnieuw genoemd. Die loondienst speelde zich af bij de Uitgeverij en Drukkerij De Spaarnestad in Haarlem, waar naast boeken vooral ook veel tijdschriften werden uitgegeven. In die tijdschriften kwam ontzettend veel tekenwerk voor, waarbij moet worden opgemerkt dat in de loop van jaren het tekenwerk het steeds vaker aflegde tegen de fotografie. Maar ook daar was De Spaarnestad groot in, want hun fotoarchief is zo mogelijk nóg legendarischer dan de tekenstudio waar Bus actief was. In de studio werkte hij samen met collega’s als Harry Balm, Nico van Dam en een aantal minder bekende namen, en dat alles onder leiding van verschillende studiobazen waarvan Frans Piët de bekendste werd omdat hij zelf wereldberoemd werd in heel Nederland met Sjors & Sjimmie. Maar in de hoogtijdagen van de tekenstudio, de jaren 1950, ’60 en ’70, werd er onnoemelijk veel werk verzet door de tekenaars.
Stripliefhebbers kennen Bert Bus uiteraard vooral van zijn stripwerk. En menige jongeman zal ook genoten hebben van de (natuur)historische tekeningen die Bus maakte voor het populairwetenschappelijke jongensblad Kijk. Die tekeningen waren zó goed dat ze ook hun weg naar het buitenland vonden waar soortgelijke bladen gretig het tekenwerk van Bus overnamen, bijvoorbeeld het Engelse blad World of Wonders. Maar niet alleen jongens, ook meisjes konden Bert Bus kennen van de strips die hij voor Tina maakte, Nancy Drew en Jola en de ruimterace. Dat de moeders van die jongens en meisjes ook regelmatig werk van Bert Bus voorgeschoteld kregen, is veel minder bekend.
Klik op onderstaande illustratie om de slideshow te zien
De Spaarnestad gaf namelijk ook flink wat damesbladen uit, waaronder Libelle, Margriet, Beatrijs, Rosita en Story. Hoewel deze bladen inhoudelijk niet veel van elkaar afweken, lagen de accenten bij het ene net weer ergens anders dan bij het andere blad. Weekblad Rosita verscheen in de jaren 1958 tot en met 1967. Dit tijdschrift berichtte over mode en bevatte artikelen, rubrieken over praktische zaken en medische adviezen. Ook las de lezeres in die jaren columns en stukken over omgangsvormen. Natuurlijk waren er daarnaast mooie reportages. Hoe de taken in de tekenstudio verdeeld waren, is niet tot in detail bekend. Wel zag ik ooit originele modetekeningen van Frans Piët uit de Panorama, en bezit Allard Pierson, de erfgoedinstelling van de Universiteit van Amsterdam, illustraties van Nic van Dam uit de Libelle en de Beatrijs, maar bijvoorbeeld ook omslagen voor Panorama.
Bij de collectie van Bert Bus, wiens archief in twee delen binnenkwam bij Allard Pierson, zaten bij de tweede schenking (augustus 2020) flink wat tekeningen met op de achterzijde het opschrift ‘Rosita’. Al deze illustraties waren zeer waarschijnlijk gemaakt bij feuilletons of losse verhalen, gezien de potloodaantekeningen op een aantal van die tekeningen. Want dat is wel kenmerkend van alle damesbladen in die jaren, ze stonden nog vol met fictie, die overigens voor een belangrijk deel werd overgenomen uit buitenlandse bladen en dan vooral Engelse. Op de illustraties van Bus staan citaten uit de verhalen, titels of opmerkingen die een beetje verraden wat we voor onze neus hebben.
De illustraties zijn net zo sfeervol als dat ze clichématig zijn. Ze bevestigen veelal het bestaande beeld dat men in die tijd had van mannen en vrouwen én hun onderlinge verhoudingen. Maar het zegt ook wat over de keuzes bij het illustreren: wat wilde de lezeres van toen zien? Goed beschouwd is er wat dat betreft weinig veranderd. Ook nu nog vergapen damesbladenlezers zich graag aan de glitter en glamour van de rijken, hun feestjes, hun geneugten, de kleding, maar ook hun sores. Feuilletons en verhalen komen tegenwoordig in damesbladen niet of nauwelijks meer voor. De moderne ‘kijker’ zal dit soort vermaak nu wat eerder zoeken in eindeloze ‘soaps’ of Netflixseries. De inhoud is dus hetzelfde gebleven, het medium is veranderd.
De illustraties zoals hier getoond zijn dus niet meer van onze tijd. Daardoor laten ze des te pregnanter zien hoe de naoorlogse jaren in Europa eruit zagen: hoopvol, stijlvol, mooier, beter. De ellende was achtergelaten in de oorlog. We werden opgestuwd in de vaart der volkeren en de tekenaars van De Spaarnestad, waaronder Bert Bus, legden dat optimisme onbedoeld vast voor toekomstige generaties.
Voor alle illustraties geldt copyright © 2021, Collectie Bert Bus, Stripcollectie Allard Pierson.
