Artikelen

De affaire Bastien Vivès: hoe de cancel culture het Franse stripdomein binnensluipt

Frankrijk staat niet bekend als het land waar cancel culture om zich heen slaat. Nee, het is eerder de ruige satire van Charlie Hebdo die menigeen voor de geest zal staan. Nederland heeft Hein de Kort, België heeft Kamagurka, en beiden hebben dankzij de Franse cultuur geleerd hoe je vrolijk over de schreef gaat. Over seks wordt in Frankrijk niet zo verkrampt gedaan, zeker niet in vergelijking met de VS. Toch is er wat gaan schuiven.

Zoals bijna elk jaar had het stripfestival van Angoulême van 2023 zijn schandaal(tje). Ditmaal was het een geplande expositie van Bastien Vivès, een virtuoze tekenaar met een pornografisch segment in zijn oeuvre. Hier is hij vooral bekend van De smaak van chloor, een album waarin niets onbetamelijks gebeurt, al is het geheel rond de mannelijke blik opgebouwd. De expo ging niet door (nog vóórdat ze was samengesteld!) en dat was dat. Of toch niet: er volgt nog een rechtszaak.

De meeste ophef is er rond Petit Paul, een album dat al in 2017 bij Glénat verscheen. Kinderporno, is het oordeel van de pressiegroep die opriep tot cancellen. De hoofdpersoon is een jochie met de pik van paardenformaat waar een hele serie dames met al even onrealistische voorgevels gebruik van maken. Provocatief, grove humor, slechte smaak, hengelen naar controverse? Vast wel. Je kunt de schouders ophalen als je niet bijzonder geporteerd bent van Vivès’ werk, maar beschuldigd worden van het maken kinderporno, dat is nogal wat. Los van de figuur van Vivès zal een veroordeling van de rechter een precedent scheppen. En dat is lastig bij kwesties die vooral subjectief zijn, om niet te zeggen emotioneel. Emoties zijn vaak even fel als tijdelijk. Porno, daar kijkt niemand meer van op, maar ‘van kinderen moet je afblijven’ – een meute met toortsen en hooivorken is met die kreet gauw bij mekaar geroepen.

Hier moet opgemerkt worden dat Vivès zich lelijk in de vingers heeft gesneden met uitspraken over hoe spannend hij incest en seks met kinderen vindt als thema. Een online-vete van jaren terug met de feministische tekenares Emma Clit, inclusief dreigende taal naar haar kind, heeft zijn zaak ook geen goed gedaan. Wat je op internet zegt, blijft er voor altijd op staan. Achteraf beweren dat het ironisch bedoeld was zal in de rechtszaal niet bijzonder sterk klinken.

De rechter mag zich dus over de vraag buigen: is het humor of is het porno? De twee verdragen elkaar niet best. Porno functioneert als een esthetische illusie die humor even slecht verdraagt als kabuki theater dat doet – evenmin als realisme. Van seksgrappen door Hein de Kort wordt niemand opgewonden, dit is overduidelijk humor. Dat zie je aan de knuppel-in-de-inkt stijl. Maar Vivès is een virtuoze tekenaar.

De stripkenner zal wellicht zeggen: ja maar Manara, ja maar Serpieri, ja maar een oceaan van hentai op internet! Inderdaad, het is incidentenpolitiek. Soms waait dat gewoon over, zoals de Kamervragen die begin jaren 90 werd gesteld over de Joop Klepzeiker-agenda. En het spanningsveld tussen de zonde en het afbeelden ervan, dat is eeuwenoud.

In de Middeleeuwen was nagenoeg iedereen analfabeet, dus men had geen alternatief naast de afbeelding van onkuisheid die niets te raden overliet. In de late Middeleeuwen (en daarna) werden veel Romaanse kerkjes ontdaan van hun inmiddels als pornografisch beschouwde versieringen. Het klinkt lachwekkend omdat het oude geschiedenis betreft, maar sociale media bieden steeds weer ruimte voor hysterie. Voor humor noch seks is veel ruimte over, laat staan ironie. En dan worden uitgevers héél voorzichtig, zeker met de stijgende papierprijzen, krimpende markt en distributieproblemen.

Samen met Vivès staan ook zijn uitgevers Les Requins Marteaux en Glénat in het beklaagdenbankje. En dan zijn we nog niet klaar: dit jaar worden ook underground-uitgever Le Dernier Cri en kunstenaar Stu Mead gedaagd wegens tekeningen die niet door de beugel zouden kunnen. Mochten uitgevers door zulke schadeclaims over de kop gaan, dan raakt dat grote groepen auteurs. Wordt vervolgd.