smart
Artikelen

Het Centrum Jan Smet is ontwaakt

Stap een doorsnee stripwinkel binnen en je struikelt – soms zelfs letterlijk – over het uitpuilende aanbod stripalbums. Naar zogenaamde secundaire literatuur, boeken en tijdschriften met, maar vooral over strips en de makers ervan, is het vaak lastiger zoeken. Dergelijke informatie is nochtans onontbeerlijk voor een diepere studie en dus een beter begrip van het medium. Denk alleen al aan alle dossiers die tegenwoordig verschijnen in integrale heruitgaven van klassieke reeksen waarvan de makers in sommige gevallen al overleden zijn. Het Centrum Jan Smet biedt studenten, onderzoekers, journalisten en liefhebbers een grote collectie naslagwerken en tijdschriften over strips aan.

Begin 2013 opende toenmalig Vlaams minister voor Cultuur Joke Schauvliege het Vlaams Documentatiecentrum voor de Strip (VDCS). De meeste van de naslagwerken kwamen uit de collecties van Jan Smet en Patrick Van Gompel, twee Turnhoutenaren die nauw betrokken waren bij de begindagen van wat vandaag Stripgids is. Jan Smet werkte als archivaris in de kelder van het Turnhouts stadhuis. In zijn vrije tijd begon hij met Stripgids, een stripinformatietijdschrift waarmee hij de stripjournalistiek in Vlaanderen uit de grond stampte.

Hergé
De grootmeesters van de Negende Kunst nemen uiteraard een flink deel van het documentatiecentrum in. Dit is de vuistdikke catalogus van een tentoonstelling van het werk van Hergé in 2006 in het Centre Pompidou in Parijs.

Daarnaast was Smet de initiatiefnemer van de uitreiking van de Stripgidsprijs, nu de Bronzen Adhemar, de belangrijkste Vlaamse prijs voor stripmakers. In het kielzog van de tweejaarlijkse prijsuitreiking volgde een stripfestival, dat vandaag verveld is tot Games & Comics, een evenement waar spellen en strips elkaar ontmoeten. Patrick Van Gompel, bekend als journalist voor de Vlaamse televisiezender VTM, nam samen met stripwinkelier Ad Hendrickx de organisatie van de Stripgidsdagen over van Jan Smet.

Het VDCS opende de deuren in het Sint-Victorinstituut, de school waar de Turnhoutse stedelijke bibliotheek en Stripgids waren ondergebracht tijdens de verbouwingen van de bibliotheek. Het jarenlange in kaart brengen van de uitgebreide collectie, voornamelijk door vrijwilligers, en de enigszins afgelegen locatie zorgden ervoor dat het documentatiecentrum de eerste jaren een eerder slapend bestaan leidde. 2021 bleek echter een scharnierpunt voor het centrum. Stripgids eerde haar stichter door het VDCS de nieuwe naam Centrum Jan Smet (CJS) te geven. Bovendien verhuisde de collectie naar de kelder van de gloednieuwe bibliotheek, samen met het stedelijke archief. De boeken van de voormalige archivaris kwamen thuis in het nieuwe archief, de cirkel is rond.

Mail-Order Mysteries
Je vindt niet alleen biografieën of beschouwingen in de boekenafdeling. De auteur van dit boek pluisde de advertenties in Amerikaanse comics uit en beoordeelde de aangeboden goederen. Een heerlijke throwback naar de tijd van superheldenpoppen, lichtgevende balpennen en zakrekenmachines.

Met ongeveer 2.700 boeken en zo’n 11.000 tijdschriften is het Centrum Jan Smet de grootste publieke collectie naslagwerken over strips in Vlaanderen. De boeken beslaan de meest uiteenlopende onderwerpen, van briefwisselingen van Dick Matena tot essays over erotiek in de strip, van biografieën van Will Eisner tot schetsboeken van Robert Crumb, van de Stripkatalogi van Hans Matla tot ‘The rough guide to manga’. In de collectie tijdschriften vind je zowel jaargangen van pure stripbladen zoals Eppo, Robbedoes en Mome als tijdschriften over strips, van Stripgids via dBD –  een van de laatste Franstalige bladen – tot The Comics Journal, van de eerste tot de meest recente nummers. De literatuur is grotendeels Nederlandstalig en Engelstalig, met een kleiner aandeel Franstalig.

De collectie van het Centrum Jan Smet is een perfecte aanvulling op de uitgebreide verzameling stripverhalen, van populaire reeksen tot graphic novels, in de Turnhoutse stedelijke bibliotheek en in de StripARK, de laagdrempelige stripbibliotheek van Stripgids die gehuisvest is in de Turnhoutse Parkwijk. In het CJS vind je dus geen stripalbums, net zo min als originelen en/of archieven van stripscénaristen of striptekenaars. Voor dat laatste hebben andere literaire organisaties en musea de nodige expertise in huis. Het CJS focust zich louter op secundaire literatuur.

Dictionnaire Mondiale de la Bande Dessinée
De Dictionnaire Mondiale de la Bande Dessinée van de bekende uitgeverij Larousse behandelt elk stripgerelateerd onderwerp, van tijdschriftpersonage A. Bâbord tot tekenaar Zyx.

Recent werd de collectie van het Centrum Jan Smet digitaal ontsloten via het academisch bibliotheeknetwerk Anet. Dat wordt gevormd door universiteits- en hogeschoolbibliotheken uit de Vlaamse provincies Antwerpen en Limburg en enkele gespecialiseerde verzamelingen van documentatiecentra, erfgoedbibliotheken en museumbibliotheken. Gebruikers kunnen nu eenvoudigweg zoeken op een keyword en daarna de resultaten verfijnen via verschillende filters, zoals taal, jaar en auteur. Ze krijgen desgewenst ook zoekresultaten te zien uit de 2,5 miljoen titels van de twintig andere bibliotheken die aangesloten zijn bij Anet. Verschillende van hen hebben ook stripliteratuur in het aanbod, zij het uiteraard minder uitgebreid dan het Centrum Jan Smet. Het CJS is via Anet online door iedereen raadpleegbaar, dus ook door Nederlandse universiteiten. Al zijn hun collecties er dus niet in opgenomen en kunnen ze via die weg geen boeken opvragen.

Striptijdschriften
Van Robbedoes zitten er zo’n tweeduizend nummers in de collectie, van Spirou nog eens zo’n duizendtal. Daar zitten ook bijzondere uitgaven bij, die verschenen naar aanleiding van een verjaardag of feestdag, meestal met prachtig getekende covers.

Dankzij interbibliothecair leenverkeer is het mogelijk om materialen uit Brussel of Antwerpen op te vragen in Turnhout en omgekeerd. In Turnhout kunnen opgevraagde boeken en tijdschriften geraadpleegd worden in de studiezaal van het Stadsarchief, die gehuisvest is in de stedelijke bibliotheek in cultuurhuis de Warande. Onder voorwaarden kunnen bepaalde werken uitgeleend worden.

Na de grote uitdagingen van het sorteren, inventariseren en verhuizen van de grote collectie is het nu zaak om de naamsbekendheid van het Centrum Jan Smet te vergroten bij de doelgroep. Gezien de geografische en taalkundige spreiding lijken samenwerkingen met andere centra, zoals de Stripotheek van Stripmuseum Brussel en het Stripdocumentatiecentrum Nederland, voor de hand te liggen. Het mag duidelijk zijn dat het ‘slapende’ bestaan verleden tijd is en dat het Centrum Jan Smet klaarwakker is.

Collectie Stripgids in Centrum Jan Smet
Waar het allemaal mee begon: Jan Smet was hoofdredacteur en enige schrijver voor het door hem opgerichte Stripgids. Zijn collectie naslagwerken en tijdschriften vormde de basis voor het naar hem vernoemde documentatiecentrum.