Het stripfestival van Angoulême wordt het belangrijkste van Europa genoemd. Terecht, het is veruit het grootste en indrukwekkendst. De stripprijzen van het festival zijn om die reden hoog aangeschreven in Europa, vergelijkbaar met de Amerikaanse Eisner Awards. Ieder jaar worden eind november de nominaties bekend gemaakt van de beste albums in diverse categorieën, en hoewel het festival officieel het woordje ‘internationaal’ in zijn naam voert, hebben de nominaties een onmiskenbare Franse insteek. Logisch, een voorwaarde is namelijk dat het album in het Frans is verschenen, en niet dat het om oorspronkelijk Franse werken gaat.
De longlist van Album van het Jaar (Le Grand Prix de la ville d’Angoulême) van 2019 is bekend. Van de 25 albums die genomineerd zijn, hebben zes titels een Aziatische oorsprong en zeven een Amerikaanse. Een vijftal intussen ook in het Nederlands verschenen; eentje komt daar binnenkort nog bij. In twee gevallen logisch: Typex, de maker van Andy, is Nederlander en Het amusement is van de Vlaming Brecht Evens. De andere drie genomineerde albums met een Nederlandse titel zijn De laatste reis, deel 13 uit de reeks Theodoor Cleysters van Frank Le Gall, Nora Krugs Heimat en het vierde deel van De arabier van de toekomst van Riad Sattouf. In februari verschijnt Hoop in bange dagen, het eerste deel van het nieuwe Robbedoes door…-verhaal van Emile Bravo.
Kortom, zes van de 25 titels zijn er in het Nederlands. Dat is beslist geen slechte score, als we dit jaar vergelijken met eerdere jaren, vooral in de veronderstelling dat er tijdens de komende editie van het festival van Angoulême nog volop zaken worden gedaan door Nederlandse en Belgische uitgeverijen.
Neem de longlist van 2018. Kijken we hoeveel boeken er inmiddels in het Nederlands beschikbaar zijn (let wel: een jaar later), dan valt het behoorlijk tegen: slechts 2, te weten Jerome K Jerome Bloks 26: Het mes in de boom en Een zus van Bastien Vivès. Beide titels verschenen bij een uitgevershuis (resp. Dupuis en Casterman) dat een Nederlandse vertegenwoordiger heeft in Ballon Media.
Pakken we de 25 nominaties van 2017 erbij (die dus feitelijk betrekking hebben op boeken die verschenen in 2016) dan tellen we er maar vier: De arabier van de toekomst 3, Patience van Daniel Clowes, De laatste aanval van Tardi en De moordenaar van Lucky Luke van Matthieu Bonhomme. De laatste twee titels (van opnieuw Casterman en Dargaud) verschenen ook via Ballon Media.
Van de 25 genomineerde titels van editie 2016 zijn er uiteindelijk zes vertaald geraakt: De worstelrepubliek van Nicholas de Crecy, nog maar een aflevering van De arabier van de toekomst (deel 2), Leve de branding van David Prudhomme en Pascal Rabaté, Hier van Richard McGuire, Hans Fallada de Drinker van Jacob Hinrichs en Arsène Schrauwen van Olivier Schrauwen.
Er zijn twee voor de hand liggende verklaringen voor het geringe aantal vertalingen. De eerste is een bijzonder spijtige: er wordt in het geheel geen manga vertaald, waardoor de genomineerde zeven mangatitels van deze editie eenvoudig niet beschikbaar zullen zijn in het Nederlands. Kana en Glénat gooiden destijds al snel de handdoek in de ring, Casterman stopte met de (beroerd vertaalde) boeken van Taniguchi, Luitingh (L) stopte met Tezuka na de Boeddha-reeks en Standaard heeft het nog tevergeefs met Astroboy geprobeerd. Eigenlijk heeft alleen Xtra stand gehouden: die uitgeverij gaf in negen jaar tijd alle tien de delen van Gen Barrevoets in Hiroshima uit.
Als reden wordt doorgaans aangevoerd dat de mangalezer zijn titels (al) in het Engels leest, en het voor Nederlandse uitgevers om die reden niet rendabel is om met een reeks te starten. Vaak is het too little too late. Mangatitels verschijnen met een razende regelmaat. Als een titel succesvol is -en daarmee interessant wordt voor een Nederlandse vertaling- zit de lezer vaak al in het Engelstalige deel 9, 12, 14 of nog verder. Die inhaalslag is een verloren slag. Er zijn eenvoudig te weinig lezers die al die tijd hebben gewacht op een vertaling; bovendien zullen weinig Engelstalige lezers alle verschenen delen opnieuw in het Nederlands gaan kopen, om daarna verder te gaan in het Nederlands.
En zelfs al zouden ze dat doen, dan is het in het verleden met regelmaat misgegaan: vanwege tegenvallende verkoopcijfers is te vaak de stekker uit een serie getrokken. Die onzekerheid geeft de mangaliefhebber niet bepaald het idee dat Nederlandstalige uitgaven betrouwbaar zijn: dan maar liever de Engelstalige waarvan je zeker weet dat die tot in lengte van tijden blijven verschijnen. Hetzelfde zien we met comic-reeksen die eventjes in het Nederlands verschijnen en daarna weer worden afgevoerd.
Lees ook Afgebroken stripreeksen: cirkels cirkels
Dan de vertalingen van Amerikaanse en Britse strips: daarvoor geldt eveneens dat de doelgroep ze net zo lief in de oorspronkelijke taal leest. De titels -ook van de longlist van dit jaar- zijn keurig en gemakkelijk verkrijgbaar in de betere, internationaal georiënteerde boekhandels en sommige stripspeciaalzaken. Bovendien gaan die titels voor scherpe prijzen op de post via Book Depository, Amazon en Bol. Zeker met graphic novels gaat de tamtam snel: als er een album uitspringt, blijft dat zelden lang onbenoemd. Daarna heeft de liefhebber het boek gemakkelijk en binnen een paar dagen in huis.
Uitgevers zien er om die reden geen been in de rechten te verwerven, een vertaler op de klus te zetten en te hopen op een nieuwe doelgroep. Dat zouden dan lezers zijn die tegen beter weten in geruime tijd willen wachten op een eventuele Nederlandse uitgave. Dat klinkt niet als een grote afzetmarkt.
Dit geldt met name voor titels die mondiaal worden opgepikt (Sabrina, My favorite thing is monsters en Black Hammer bijvoorbeeld) en die in grote volumes worden gedrukt en verspreid.
Pas bij Engelstalige titels die niet op de radar verschijnen zou een Nederlandse editie kansrijk zijn. Dat zijn dan voornamelijk niche-titels of uit de alternatieve hoek, zoals het wonderschone Driving Short Distances van de Brit Joff Winterhart, dat dit jaar keurig in Le Grand Prix de la ville d’Angoulême is terug te vinden.
Lees ook Driving short distances verdient alle ballen, sterren, duimpjes én lezers
