Sinds 2012 bestaan de educatieve leesboekjes van Kijk en Lees, kleurige en groot opgezette stripalbums voor de leeftijd van zes tot tien jaar, voorzien van AVI-niveaus die de woordcomplexiteit en het leesniveau aangeven. Ze komen uit de koker van stripmakers Michiel van de Vijver en Gerben Valkema, die beiden een lange staat van dienst hebben in de reguliere stripmarkt. Onlangs werd de succesvolle stripreeks genomineerd voor een aansprekende prijs; Kijk en Lees is een van de genomineerden voor de Makkelijk Lezen Prijs, bedoeld voor initiatieven die lezen bevorderen. En het is niet de eerste keer dat de strips genomineerd worden.
In het navolgende artikel vertelt Michiel van de Vijver hoe hij en Gerben Valkema samen de stap hebben gezet, als tekenaars én als uitgever van de reeks. Hij staat stil bij de eerste schreden, de reactie van de reguliere uitgeverijen en de beslissing om het “dan maar zelf te gaan doen”.
Leesbevordering, marketing en vooral: mooie boeken maken
Een aantal jaar geleden werd ik me bewust van een onlogica. Jaar na jaar werden mijn strips in jeugdbladen door de jonge lezers gewaardeerd als de meest populaire pagina’s. Maar nooit zag ik dat terug in de verkopen van mijn albums. Het lijkt een trend: strips zijn populair maar stripalbums bereiken hun lezers niet. Hoe kan dat?
Samen met collega-striptekenaar Gerben Valkema (auteur van o.a. Elsje) heb ik daar menig avondje over gefilosofeerd. We kennen elkaar van Studio Jan Kruis, waar we lange tijd de strip Jan, Jans en de Kinderen tekenden. Daarnaast maakten we allebei een eigen stripserie voor de jeugd, Gerben deed Kik en ik schreef en tekende de strip Joep. Tijdens die gesprekken kwamen we steevast op eenzelfde idee uit: een serie stripboeken op AVI-leesniveau. Voorzichtig maar vastberaden zijn we ermee aan de slag gegaan, altijd met het idee dat die boekjes er zouden komen. Alleen hadden we nooit gedacht dat we alles alleen zouden moeten doen.
Iets wat we wel altijd in de hand hebben gehad, zijn de rechten. De hele boel zelf doen, van tekenen tot uitgeven, was uiteindelijk vooral mogelijk omdat we ons eigen werk niet verbonden hebben aan een uitgeverij. We hebben zelf de rechten, en dat is geen toeval. Wij letten daarbij iedere opdracht voor een uitgever altijd scherp op. Veel uitgeverijen van tijdschriften willen maar wat graag de auteursrechten van het werk dat ze in hun blad publiceren. Het merendeel van de uitgevers zet het tegenwoordig zelfs schaamteloos in hun standaard-contract: daar moet je als auteur echt heel nauwkeurig op toezien. Het is eigenlijk jammer dat je je als maker zo moet inzetten voor het behoud van je eigen rechten, toch is het altijd alle moeite meer dan waard. Zo blijf je baas over je eigen werk en dat pakte in ons geval goed uit. Zonder bescherming van ons eigendom hadden we nooit ons eigen werk kunnen uitgeven. Want dat we zelf zouden moeten doen, bleek al snel.
Al in een heel vroeg stadium schoof vormgever Rudy Vrooman aan. Toen we er helemaal uit waren (van de vormgeving tot aan de tekst achterop de boekjes) lieten we een proefversie van twee delen printen en gingen we vol goede moed langs een aantal uitgeverijen. Het sloeg niet aan. Het leek voor stripuitgeverijen te veel op een kinderboek, voor kinderboekenuitgevers was het te educatief, voor educatieve uitgeverijen was het te veel een strip. We dachten dat we met dit concept, een hoop creativiteit en inzet de jonge lezers wél konden bereiken. Dus wat doe je met zulke afwijzingen? Wij beslisten iets wat niet veel mensen dan doen: we gingen zelf aan de slag. Het meeste werk was toch al gedaan. Dachten we.
Voordat we enthousiast de drukpersen lieten rollen, wilden we eerst weten welk financiële risico we liepen als we onze kansen compleet verkeerd ingeschat hadden. We vroegen bij diverse drukkers offertes op voor het drukken van drie verschillende oplages. Daar kwamen richtbedragen uit. We pakten onze rekenmachine erbij en we vermeerderden die bedragen met de andere kosten die we zouden maken aan de site, vormgeving, opslag, porto, promotiemateriaal, verspreiding en wat we allemaal verder konden bedenken. Vervolgens gingen we uit van het meest rampzalige verkoop-scenario denkbaar. We hebben onze afzetkanalen op een rij gezet (stripwinkels, boekenwinkels, online, bibliotheken, beurzen) en toen per kanaal de meest negatieve inschatting gegeven van de verkoopverwachting. Dat leverde uiteraard een verlies op. Maar zelfs dat verlies vonden Gerben en ik acceptabel als het zou betekenen dat we onze droom de kans konden geven.
Wat we merken is dat er veel waardering is voor mensen die dingen zelf doen
We bedachten de naam Kijk en Lees en startten met zes stripboeken: drie boeken voor de AVI-niveaus van groep 3 en drie boeken voor groep 4. We lieten 9.000 boeken drukken en het ging los!
We hebben niet onderschat hoeveel energie we moesten stoppen in het uitzoek- en regelwerk voorafgaand aan het uitbrengen van een boek. Toch was het opmerkelijk hoeveel tijd je investeert in de promotie en het benaderen van partijen om samen te werken als het boek verschenen is. Dan zaten wij gelukkig nog in de situatie dat we deze inzet meteen deden voor zes titels in plaats voor één enkel boek. Dat scheelt enorm. In het begin zochten we heel veel zelf uit. Ten eerste omdat niemand het voor je doet, maar ook uit eigenwijsheid. Wij wilden het anders doen, op onze manier. Dat heeft een groot voordeel: je komt op andere ideeën dan een reguliere uitgeverij en daarmee onderscheid je je. Daarnaast hebben we uiteraard ook veel praktische tips opgehaald bij anderen, van onder meer leerkrachten, collega-uitgevers en winkeliers. Dat was enorm waardevol en ging eigenlijk altijd gemakkelijk. Wat we merken is dat veel mensen waardering hebben voor anderen die dingen zelf doen.
Met onze nieuwe boeken besloten we ons niet alleen op de stripmarkt te richten, maar vooral op de onderwijsmarkt. Daar vallen we op, hoopten we. Wat we ons destijds niet realiseerden was hoeveel behoefte er blijkbaar is aan toegankelijke boeken op leesniveau. Een grote groep lezers die moeite heeft met lezen bleek veel baat te hebben bij onze boeken. Uit de vele reacties die we onmiddellijk kregen, maakten we gelukkig op dat we exact dat bereiken wat we voor ogen hebben. Door het AVI-niveau hebben we altijd een boek op maat en doordat we als tekenaars allereerst een grappige strip willen maken, werden ze niet als saai oefenmateriaal gezien. Onze Kijk en Lees-boeken werden in korte tijd de populairste boeken in heel wat klaslokalen.
In die beginperiode kregen we ook veel enthousiaste reacties uit het onderwijs en van leesspecialisten. En tot onze verbazing – en trots – ook twee prijzen. Eentje uit de stripwereld (Penning voor beste Stripalbum voor de Jeugd) en kort daarna ook erkenning uit het onderwijs: de Nationale Alfabetiseringsprijs, het beste project om taalachterstand te voorkomen. We zaten op de goede weg.
Inmiddels stonden we meer op onderwijsbeurzen dan stripbeurzen. Op de onderwijsbeurzen spraken we met degenen die onze boeken gebruikten. Met die ervaringen konden we bij elke nieuwe druk verbeteringen in de boeken aanbrengen om ze nóg toegankelijker te maken. We hebben met name veel verbeteringen aangebracht in de lettering. Denk aan de grootte van de letter, wanneer je hoofdletters kan gebruiken (pas vanaf negen maanden leesonderwijs) en wanneer je woorden afbreekt (nooit) en waar je dat doet met zinnen. Ook hebben we de boeken van Gerben voor groep 3 in de vierde druk helemaal opnieuw laten letteren. Nu met een digitale versie van zijn eigen handletter. Dat bracht een regelmatiger letter en een wat rustiger beeld in de balloons, wat fijn is voor beginnende lezers.
Ik wilde de serie uitbouwen en als dat betekende dat ik minder tijd over had om nieuwe strips te maken, nam ik dat voor lief. Ik ging er vol voor en de uitgeverij nam steeds meer tijd in beslag, waardoor ik gestopt ben met opdrachten die niet bijdroegen aan het verder bouwen aan de serie. Dat was soms jammer, maar ik zag dat we met Kijk en Lees stap voor stap een gedroomde groep lezers aan het bereiken waren. Daar was het ons allemaal om te doen geweest. Na zo’n vier jaar werken aan Kijk en Lees hadden we het doel bereikt: we hebben een eigen speeltuin gecreëerd! Daar kan ik doen wat ik het liefste doe, namelijk vrolijke stripboeken maken voor kinderen én ze plezier in lezen te brengen.
Omdat ik zowel de uitgever als de striptekenaar ben, wordt ieder boek precies zoals het me voor ogen staat
Veel werkzaamheden die horen bij het uitgeven vind ik leuk en passen goed bij me. Maar niet alles. Zo besteed ik werk uit zoals zoekmachine optimalisatie (SEO) en het versturen van boeken. Inmiddels telt de serie zestien boeken, variërend van de AVI-leesniveaus voor groep 3 tot en met groep 6. Elk jaar komen er nieuwe delen bij en bereiken we onder meer door samenwerkingen met nieuwe aanbieders steeds meer kinderen.
Onze boeken worden via onder meer schoolleveranciers, educatieve webwinkels en digitale bibliotheken aangeboden bij scholen. De reguliere boekenwinkels bereiken we via De Vrije Uitgevers, een partij die vele kleine uitgevers begeleidt. Via De Vrije Uitgevers hebben we een aansluiting bij het Centraal Boekhuis, de grootste boekenverspreider van Nederland. Maar ook op andere vlakken hebben we hulp ingehuurd. Een communicatiebureau heeft ons gedurende een aantal maanden voorzien van advies en ons bijgespijkerd over de wondere wereld van de online marketing. Mede daardoor is de afzet via onze online kanalen inmiddels belangrijker geworden dan die via reguliere winkels: de boekenwinkels en stripspeciaalzaken. Daarnaast zijn we ook bezig met het ontwikkelen van afgeleide producten om de serie te ondersteunen en de educatieve waarde van de boeken te benadrukken. Via uitgeverij Bontekoe zijn we bezig met een proef om van twee stripboeken luisterboeken te maken. En uitgeverij De Stulp gebruikt onze personages op beloningsmateriaal voor in de klas zoals stickers, AVI-certificaten en leeslogboeken.
Ik heb nog genoeg plannen om de komende jaren nieuwe stripboeken te maken en uit te geven. Omdat ik zowel de uitgever als de striptekenaar ben, wordt ieder boek precies zoals het me voor ogen staat. En het doel blijft bij ieder nieuw boek hetzelfde: het stripboek maken dat ik zelf als kind graag had gelezen.
Michiel van de Vijver
Striptekenaar / uitgever Kijk en Lees
Reacties op de boeken van Kijk en Lees
‘Ik laat de stripboeken standaard zien tijdens een basiscursus over dyslexie voor onderwijsmensen en leesspecialisten die ik samen met een vakgenoot verzorg.’
dr. Hanneke Wentink, Lector Functionele Geletterdheid in Doorlopende Leerlijnen, lectoraat Saxion
‘Ik gebruik het bij zelfstandig lezen in de klas. De boeken zijn erg leuk en perfect te volgen.’
Vivian Smeding, Coördinator speciale leerlingen, SBO De Windroos
‘Ik zet Kijk en Lees in bij kinderen met motivatieproblemen. Vooral bij kinderen die opzien tegen veel tekst zijn deze boeken een aanrader. Op deze manier zet het de kinderen toch aan tot lezen.
Cora van der Veldt, Remedial Teacher en dyslexie specialist
‘De stripboeken zijn handig om kinderen met leesproblemen in de boeken te krijgen, strips helpen deze groep kinderen. Er is erg weinig op de markt met zoveel beeldondersteuning.’
Selma Nienhuis, logopedist en dyslexie specialist
‘Na het lezen van een strip straalde een jongen van trots en kreeg de smaak te pakken. Dit betekent veel voor hem en zijn ouders!’
Tineke Verdoes, Leerkracht basisonderwijs en begeleider Beelddenkers
‘De strips van Kijk en Lees zijn niet aan te slepen. Het lezen van strips, het verhogen van het leesniveau en het vergoten van de leesmotivatie bij kinderen met dyslexie gaan eindelijk samen. Geweldig!’
Iris Wagenaar, orthopedagoog & onderwijsadviseur
Ook ouders lieten van zich horen
‘De boekenserie van Kijk en Lees valt geweldig in smaak bij onze zoon. Al voordat hij echt kon lezen kon hij de makkelijkste boekjes van Kik en Joep toch lezen, en inmiddels leest hij er trots uit voor. De grapjes blijven leuk en hij geniet er van!’
‘Onze dochter heeft moeite met lezen, maar de boekjes van Joep zorgen ervoor dat ze met plezier leest en haar leesprestaties vooruit gaan.’
‘Eindelijk boeken die kinderen aan het lezen krijgen! De makers begrijpen wat leesplezier betekent. Alle kinderen die leren lezen zouden deze reeks moeten hebben. Leuk én nuttig!’
‘Onze zoon is gek op de stripboeken van Joep. Hij vindt ze erg grappig en het is nog leerzaam ook!’
‘Mooie combi van lezen op AVI-niveau met humor! Korte stripjes verdeeld over 1 of 2 bladzijdes. Het lezen van een pagina wordt steeds ‘beloond’ met een grapje. Heerlijk om je kind te zien lezen met een lach op het gezicht! En ook regelmatig een schaterlach!’
Interessante links
Afstudeeronderzoek rond leesmotivatie in de klas (HBO Kennisbank)
Strips helpen kinderen lezen (Stripjournaal)
Primeur bij de alfabetiseringsprijs: Stripserie wint (Boekenkrant)
Review: Kijk en Lees stripboekserie Joep (Klas van juf Linda)
AVI-stripboeken van Kijk en Lees (Blogs by Ingrid)
Interessante video’s
Strip in opkomst in de klas (Omroep Brabant)
Strips in de klas (Leraar24)
