De Stichting Debutantenfonds Beeldverhaal zet zich in voor beginnende stripmakers. Blikvanger is de Debutanten Award die ieder jaar wordt uitgereikt aan veelbelovende jonge auteurs. In november 2019 werden de eerste twee winnaars op het schild gehesen: Tim Layae en Dirk Ridder. Layae (25) won met zijn sterke graphic essay De toekomst van de strip, een zoektocht in stripvorm naar de bestendigheid van strips voor een nieuwe generatie, met als prikkelende ondertitel: wie gaan er nog Europese strips lezen als de babyboomers dood zijn? 9e Kunst sprak met de bevlogen stripmaker over het lijvige eindexamenwerk, het onderzoek en uiteraard de toekomst van de strip.
De toekomst van de strip – Het graphic essay is hier in zijn geheel te downloaden.
Tim Layaes kennismaking met het Debutantenfonds vond plaats in de Grote Kerk in Zwolle, tijdens de ArtEZ-finals van 2019, de eindexamenexpositie van vierdejaars studenten van de opleiding Comic Design. Het is de ideale plaats om te recruteren omdat de studenten met hun meesterproef een complete strip afleveren en daar tentoonstellen. “Het was een slimme zet van het Debutantenfonds om er visitekaartjes achter te laten. Dirk en ik hebben kort na de Finals onze meesterproeven ingestuurd. Mijn complete verhaal beslaat zestig pagina’s. Dat mocht toen nog, tegenwoordig is er een maximum van 24 pagina’s voor de meesterproef. Een volledig album in een studiejaar is toch een behoorlijke opgave. Gelukkig kon ik mijn verhaal helemaal vertellen zoals ik het wilde, zonder beperking van het aantal pagina’s. Ik heb altijd een enorme drang gevoeld om met deze strip mijn stempel te drukken. Voor mij was dit echt noodzakelijk.”
Nostalgie
“Ik ben van jongs af een striplezer. Dat begon zoals gebruikelijk met Europese strips en later op de middelbare school kwam daar manga bij, zoals voor veel meer lezers van die leeftijd geldt. Ik laat in mijn verhaal zien dat manga de lezer veel meer biedt dan alleen maar de verhalen zelf: er is een echt communitygevoel en bovendien gaat het over dingen die op dat moment in je leven spelen. De personages in manga zijn van jouw leeftijd en maken dingen mee die jij ook meemaakt. Toch merkte ik gaandeweg dat er maar weinig variatie in manga zat, vooral qua stijl en verhaal. Het is vooral meer van hetzelfde. Toen ben ik teruggegaan naar de Europese strip, omdat ik die creatiever vind, gevarieerder. Bovendien stond het commerciële aspect van manga, en de enorme snelheid ervan, me tegen. Niet dat mijn terugkeer me vervolgens bracht wat ik zocht: er zijn eigenlijk geen Franco-Belgische strips voor de leeftijd van 14 tot 18. De strips die er zijn, zijn voor volwassenen. Het zijn titels die ze lazen in hun eigen jeugd of strips die daarop gebaseerd zijn. Het gaat vooral om hun nostalgie. Daar had ik niks te zoeken. Er is geen diversiteit in de Nederlandstalige strip.”
Woede
“Tegelijkertijd veranderde de wereld om me heen. Toen ik aan mijn opleiding Comic Design aan ArtEZ begon, kwam Trump aan de macht, en er waren al types als Erdogan, Orbán en later Bolsonaro. Ik voelde me niet prettig in de wereld die zij voorstonden. Je kunt je gemakkelijk machteloos voelen, maar dat wilde ik niet. Die frustratie, die woede vertaalde zich in mijn examenwerk. Ik had het idee dat ik met dit verhaal, met dit idee, mijn punt kon maken. Vandaar dat er een negatieve narratieve toon in het verhaal zit: de hoofdpersoon gelooft er niet meer in, hij zit vol met negatieve energie. De toekomst van de strip is gedoemd. Dat vindt hij.”
“Ik had echt een vooropgezet idee met dit verhaal. Ik wilde een probleem aankaarten, over hoe ik denk dat de stripwereld moet veranderen. Daar ben ik teleurgesteld en boos over en mijn woede werkte daarbij heel motiverend. Ik neem de lezer aan de hand en stel aan het begin het probleem vast. In mijn verhaal herkent de hoofdpersoon zichzelf en de wereld om hem heen niet meer in de strips die hij leest. Natuurlijk herken ik mezelf in het personage, maar evengoed in zijn vrouwelijke tegenhanger met wie hij veel praat. Die twee zijn tegengestelde figuren en die verenig ik in mezelf. Ik ben beide.”
Doorpakken
“Het hele proces zat al vroeg in mijn hoofd. Ik begon meteen in de zomervakantie voorafgaand aan mijn laatste jaar op ArtEZ. In de zomer van 2018 ben ik al mails gaan versturen naar personen met wie ik per se wilde spreken: ingewijden uit de stripwereld die me van input konden voorzien en die ik kon opvoeren in de strip. Al die gesprekken waren genoeg voor een nog groter en bewerkelijker verhaal. Dat pakte heel goed uit.”
Tim Layae geeft de millennial een stem in De toekomst van de strip
“Daarna werkte ik de vorm van de strip uit. Het idee van de stripgenres op verschillende etages van een groot gebouw kwam naar voren in een gesprek met Hanco Kolk, een van mijn docenten op ArtEZ. Ik zocht naar een manier om verschillende verhaaldelen samen te voegen. Het is meer dan een praktische vorm, het had ook iets metaforisch. Het gebouw is de veilige en beschutte omgeving van de opleiding, waar je als student een keer uit vertrekt om andere werelden te ontdekken. Het gebouw als het echte leven. De lockerkast waarin de beide personages zich terugtrekken als het ze te veel wordt, is een soort veilige plek waar niets gebeurt en waar ruimte is voor reflectie. Het pakte beeldend heel goed uit: het is herkenbaar en duidelijk.”
Vragen
Het plot is opgebouwd uit situaties waarin het naamloze hoofdpersonage terechtkomt. Het zijn de verschillende strips die er zijn, van klassieke Franco-Belgische strips, tot manga, graphic novels en comics. Layae: “Ik heb steeds geprobeerd om een beeld te schetsen van een genre, van een onderdeel binnen de stripwereld. En hoewel het lijkt alsof ik de Europese strip heb opgegeven, is de hoofdpersoon ook niet gelukkig met hoe de mangawereld in elkaar steekt, bijvoorbeeld. Ik heb ervoor gekozen om alles te benoemen, op een manier zoals ik het zie, maar niet met het doel om er een conclusie aan te verbinden. De conclusie is voor de lezer. Ik stel vragen in het verhaal, daag de lezer uit maar ga die daarna niet zeggen hoe het moet of gaat worden. Ik heb mezelf nooit in die positie geplaatst. Vandaar dat de titel in vragende vorm is. Het is een onderzoekende manier van stripmaken, geen oplossende.”
Hoewel Layae het verhaal opzette als een strip, is het in zijn uitwerking een graphic essay geworden: het is filosofisch van toon en gaat de grote vragen niet uit de weg. “Mijn werk is niet bepaald rustig, dat klopt zeker. Ik heb van het begin af aan met een boodschap gewerkt. Het is niet echt een verhaalverhaal, ik vind het meer een werkstuk. Het is gericht op mensen die iets weten over hoe de strip eraan toe is. Ik heb er zelfs nog aan gedacht om het vooral voor mijn medestudenten van ArtEZ te maken: puur om het probleem aan te kaarten en de frustratie van een millennial een stem te geven. Maar hoe je het ook ziet, ik heb tenminste actie ondernomen. Dat mijn werk nu gelezen wordt vind ik een belangrijke zet. Ik breng de waarheid niet, ik wil niemand beledigen of ze de waarheid zeggen. Zo los je geen problemen op. Wat ik heb gedaan is benoemen, dat is de eerste stap op weg naar een oplossing.”
