Annabel Adema (2001) studeert illustratie en animatie aan kunstacademie Minerva in Groningen. Ze begon naar eigen zeggen met tekenen voordat ze kon praten en is er nooit mee opgehouden. Vanaf haar zevende tekent ze strips. Onlangs publiceerde ze online haar eerste volwaardige strip, Hersenkraker. Het graphic-medicineverhaal laat op een aansprekende wijze de kracht zien van strips voor de gezondheidszorg.
9e Kunst-redacteur Gert Olthuis, universitair hoofddocent bij de vakgroep Ethiek van de Gezondheidszorg van het Radboudumc in Nijmegen en gespecialiseerd in graphic medicine, sprak met Annabel.
Lees hier de volledige strip Hersenkraker
Gert Olthuis: Je online strip Hersenkraker is een combinatie van detective en infographic, met autobiografische elementen. Kun je toelichten waarom je voor deze manier van vertellen koos?
Annabel Adema: “Ik hoorde steeds vaker het woord migraine vallen, maar wist eigenlijk niet wat het inhield. Zo ontstond het idee dat ik mensen – en mezelf – wilde informeren over migraine. Voor ik aan het stripverhaal begon heb ik veel over het ziektebeeld uitgezocht. Ik ben ook met een aantal mensen in mijn omgeving gaan praten over hun ervaringen. Ik voelde me een soort detective. Daarnaast keek ik op dat moment naar de serie Dexter, een serie over een seriemoordenaar die forensisch onderzoeker is.”
Tijdens het werken aan mijn strip voelde ik me een soort detective
“Ik heb de strip deels autobiografisch gemaakt omdat ik al snel begreep dat migraine zo’n breed spectrum aan symptomen kent dat het onmogelijk is om in één verhaal aan alle individuele ervaringen met migraine recht te doen. Daarom besloot ik me te richten op mijn eigen familie en vrienden. Ik heb mezelf als hoofdpersoon gebruikt omdat het moeilijk is het verhaal van een ander te vertellen. Ik weet dat ik me niet los kan maken van mijn eigen interpretatie en ik weet ook dat ik nooit precies kan weten hoe migraine voelt omdat ik het simpelweg zelf nooit heb meegemaakt.”
Volgens Annabel zijn er meerdere factoren die de kracht van strips bepalen bij het vertellen over ziekte-ervaringen.
“Voor het uitleggen van lichamelijke processen zijn tekeningen sowieso essentieel. De anatomie van een cel uitleggen in woorden duurt veel langer dan een illustratie hiervan laten zien. Ik vind ook dat een strip alles een stuk minder saai maakt. Door het maken van een strip heb ik migraine naar een spannend verhaal kunnen vertalen, waarin genoeg te zien en te ontdekken valt. Nog een reden is dat je een strip ‘actief’ leest: je ogen worden over de pagina gestuurd en je moet afwisselen tussen tekst lezen en beeld lezen. Ik heb het idee dat je dankzij dit actieve en gevarieerde lezen meer onthoudt en tevens meer nadenkt over het onderwerp.”
Je maakt in je verhaal van migraine als het ware een persoon, een mishandelaar die je wilt opsporen. Waarom?
“Het idee van migraine als mishandelaar – de hersenkraker – kwam voor het eerst ter sprake toen ik aan een docent vertelde wat sommige mensen voelen tijdens een migraineaanval. Ze vertelden me over hamers die op hun hoofd geslagen worden, over intens harde geluiden en touwtrekken aan hun voorhoofd. En dan heb je nog de angst die mensen kunnen hebben voor het terugkeren van een aanval. De docent zei dat het als mishandeling klonk. Dat vond ik een hele interessante uitspraak, vandaar dat ik hierop heb voortgeborduurd. Migraine is een erg abstracte aandoening. Je kan niet aan het uiterlijk aflezen dat iemand last heeft van migraine, het is onzichtbaar. Het is ook nog steeds niet helemaal duidelijk wat er tijdens een aanval in het lichaam gebeurt. Daarnaast sluiten mensen met migraine zich vaak af voor de buitenwereld, ze maken zich dan onzichtbaar. Daarom vond ik het passend om migraine letterlijk zichtbaar te maken.”
In je strip leg je de migraineaanvallen uit met behulp van animaties. Wat is hiervan de toegevoegde waarde?
“De mensen die ik heb gesproken legden hun ervaringen met een migraineaanval vaak uit aan de hand van een beweging, zoals touwtrekken aan het voorhoofd of het uitvallen van ledematen. Dat kon ik het beste duidelijk maken door er animaties van te maken. Een stilstaand beeld met een lang stuk tekst zou wat mij betreft minder interessant en ook minder overtuigend zijn omdat de uitleg daardoor abstracter wordt. Ook spelen de animaties zich af in het verleden en dus in een andere tijd dan de rest van mijn strip. Het zijn terugblikken, duistere verhalen, daarom wilde ik dat ze zouden afwijken van de rest van de strip.”
Ik heb je verhaal laten lezen aan twee mensen die regelmatig worden overvallen door migraine. Een van hen herkende zich niet in het verhaal. De ander had meer affiniteit met Hersenkraker maar vroeg zich af waarom je in sommige passages de personages tekent zonder ogen. Heb je daar een verklaring voor?
“Er zijn net zoveel soorten migraine als mensen die eraan lijden. Daardoor kan het gebeuren dat niet iedere migrainepatiënt zich kan vinden in mijn stripverhaal. Jammer vind ik dat natuurlijk wel, want het betekent dat ze de strip niet kunnen gebruiken om aan hun omgeving uit te leggen waar zij last van hebben en dat is deels wel een doel van de strip: begrip kweken door inzicht te verschaffen.“
De vervreemde gezichten zijn metaforisch voor de symptomen van migraine
“Er bestaan veel vooroordelen over migraine. De personages zonder ogen staan symbool voor mensen die niet verder kunnen kijken dan hun neus lang is. Dat kunnen ze in mijn strip dus letterlijk niet omdat ze geen ogen hebben. Een andere reden waarom ik gespeeld heb met het weglaten van ogen, monden en neuzen is omdat migraine zich bij veel mensen afspeelt in en rondom het gezicht. De vervreemde, lichtelijk enge gezichten zijn metaforisch voor de soms vreemde en enge symptomen van migraine. Het weglaten van de ogen creëert een migrainegevoel.”
Lees meer van en over Annabel Adema op Instagram