Strips

Met Zij die spreekt krijgt een Azteekse heldin postuum een welverdiend en schitterend eerbetoon

Zij die spreektLang geleden, voor vertaalmachines en telefoons hun intrede deden, was het hebben van een taalknobbel een machtig wapen. Dit uitgangspunt staat centraal in Zij die spreekt, het officiële debuut van de Spaanse Alicia Jaraba. Zij neemt ons mee naar Mexico in de jaren van de Azteken en de Spaanse toe-eigening, een periode waar wij in dit deel van de wereld nogal eenzijdige geschiedenislessen over gekregen hebben. Inmiddels is genoegzaam bekend dat de verhalen van glorieuze veroveringen gepaard gingen met massale moordpartijen en ziektes die complete volkeren deden verdwijnen.

Zij die spreektJaraba gebruikt het levensverhaal van Malinalli Tenepal als leidraad voor een indrukwekkende geschiedschrijving. Ze introduceert het meisje als jonge dochter van het hoofd van een onderdrukte stam. We volgen nauwgezet hoe zij steeds verder in de verdrukking raakt en tot slaaf wordt gemaakt door een concurrerende stam. De complexe wirwar van verschillende stammen en culturen wordt rustig uitgelegd, al blijft het regelmatig nodig even terug te lezen om het overzicht te houden.

Zij die spreektNa een sprong in de tijd bevindt Malinalli zich middenin de landing van Hernán Cortés op Mexicaanse grond. Deze Spanjaard zou uitgroeien tot veroveraar van het Azteekse rijk. Op dit moment komt het verhaal in een stroomversnelling en blijkt Malinalli’s talent voor talen van cruciaal belang, voor zowel haar eigen positie en ontwikkeling als de successen van Cortés. Haar beheersing van verschillende lokale talen en het gemak waarmee ze Spaans leert, maken haar al snel onmisbaar in de communicatie met alle volkeren die Cortés tijdens zijn tocht aandoet. Ze ontwikkelt zich van een nederig vertaalster tot adviseur op het hoogste niveau en komt gaandeweg steeds steviger in haar schoenen te staan. Dit blijkt tegelijkertijd haar zegening als haar vloek te zijn: haar machtspositie geeft vrijheid en aanzien bij de Spaanse overheerser, terwijl ze door haar eigen volk – tot op de dag van vandaag – wordt gezien als verraadster. De werkelijkheid, als we het boek mogen geloven, is dat door de bemiddeling en manipulatie van Malinalli het Azteekse volk een nog vreselijker lot is bespaard.

Zij die spreektAlicia Jaraba verwerkte deze geschiedenis in een prachtige uitgave, dat in meerdere opzichten de moeite waard is. Vanzelfsprekend valt het oog direct op de mooie tekeningen, in een stijl die het midden houdt tussen realisme en cartoonesk. Het zware onderwerp wordt hierdoor op knappe wijze net luchtig genoeg gebracht om snel door te willen lezen. Door het slimme gebruik van korte intermezzo’s, waar via landkaartjes en toelichtingen op taal en dialect uitleg gegeven wordt, is het redelijk eenvoudig om de soms best moeilijke verhoudingen te snappen. Ze verbeeldt Malinalli’s rol als vertaalster met handige grafische trucjes en maakt visueel hoe belangrijk haar rol als koppelaar tussen twee volkomen verschillende werelden was.

Zij die spreektDe titel Zij die spreekt is dubbel uit te leggen. Enerzijds is er vanzelfsprekend de rol van tolk, de persoon die als vertaler op alle belangrijke momenten aan het woord is. Anderzijds ontwikkelt Malinalli zich tot de persoon die steeds beter snapt wat de waarde is van haar woorden. Ze laat zich niet (meer) de mond snoeren. Dat maakt haar communicatie tot een sterker wapen dan alle pijlen en speren die ze in haar leven op zich gericht heeft gekregen. Dat dit bijzondere talent haar tegelijkertijd tot een landverraadster de geschiedenisboeken heeft doen ingaan, is een tragedie. Met dit schitterende werk betoont Jaraba haar 500 jaar later de eer die ze altijd al verdiend had.

Alicia Jaraba – Zij die spreekt. Saga. 216 pag. hardcover. € 29,95