Er wordt wel gezegd dat wie zijn historische wortels wil onderzoeken, maar beter voorouders kan hebben die rijk waren of crimineel, en het liefst allebei. Hieraan moest ik denken toen ik Wake. The hidden history of women-led slave revolts las. Deze in 2021 uitgekomen graphic novel van de Amerikaanse historica Rebecca Hall en tekenaar Hugo Martínez zoomt in op de slavernij in de Verenigde Staten vanaf de 17e eeuw tot het eind van de 19e eeuw. Hall, wier grootmoeder nog in slavernij geboren werd, focust in haar wetenschappelijke werk op huidskleur en gender. Na meerdere keren ontslagen te zijn van posities binnen de academische wereld, besloot zij haar werk voort te zetten in de vorm van dit boek.
In Wake doet Hall verslag van haar zoektocht naar de levens van zwarte ‘women warriors’: vrouwen die in opstand kwamen tegen de uitbuiting en wreedheid van het systeem. Geen gemakkelijke taak: de slavernijgeschiedenis blijkt een in mysteriën gehulde vesting, waarboven de vlag van Dom Regina (de Engelse vorstin) wappert, en waarin de verslagen van de trans-Atlantische mensenhandel vooral een economische en juridische insteek hebben. Alles draait hierbij om eigenaarschap: slaven waren eenvoudigweg bezit. Referenties aan individuele mannen, vrouwen en kinderen zijn er slechts als aantekeningen in een kasboek: bijvoorbeeld als de kapitein van een slavenschip een deel van zijn ‘lading’ aan honger of ziekte verloor.
De stemmen van de slachtoffers van weleer ontbreken in de historische archieven volledig. Maar er wordt door de autoriteiten wel melding gemaakt van verschillende slavenrevoltes, zowel op zee als aan vaste wal in de Nieuwe Wereld. Deze gebeurtenissen worden, zonder uitzondering, gepresenteerd als een mannelijke aangelegenheid. Maar Hall stelt dat juist op schepen waar veel vrouwen aanwezig waren, de kans op revolte groot was. Kwam dat omdat vrouwelijke slaven, in tegenstelling tot de mannen, niet benedendeks in ketens werden gehouden, maar zich vrij konden bewegen, óók in de buurt van de wapenopslag?
Hall probeert de rol van vrouwen in de opstanden te onderzoeken, maar moet het doen met een zin hier, een enkel woord daar. Het levert meer vragen op dan antwoorden. Wie was bijvoorbeeld de vrouwelijke, naamloze ‘negro fiend’ die een slavenhouder en diens gezin om het leven bracht? En wat is er gebeurd met een andere opstandelinge, die zwanger was? Is zij na de geboorte van haar kind (het bezit van de slaveneigenaar) alsnog geëxecuteerd? De kronieken vertellen het ons niet. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Rebecca Hall, in een poging zélf antwoorden te formuleren, het verslag van haar zoektocht heeft gelardeerd met wat zij ‘historical imagination’ noemt. Vrouwen zijn hierbij geen passieve, onzichtbare wezens meer, maar strijders van vlees en bloed die het voortouw nemen bij het verzet.
Het door Hall geschetste, imaginaire, verleden biedt vooral troost en houvast: het verhaalt van onderlinge solidariteit en een verbinding met de eigen culturele en spirituele wortels. Het laat zien hoe een onverwoestbaar gemeenschappelijk bewustzijn de in slavernij levende mannen en vrouwen inspireerde in opstand te komen, ongeacht de gevolgen. Hierbij wordt door de schrijfster ook een brug geslagen naar onbekende dierbaren. De titel Wake verwijst naar het feit dat zij dit boek bedoeld heeft als een wake bij het anonieme graf van haar voorouders, die in haar beleving liefdevol om haar heen staan.
De wat grove zwart-wit tekeningen van Hugo Martínez, die enigszins doen denken aan houtblokdrukken, passen goed bij het verhaal. Het enige minpuntje is de soms gebrekkige anatomie van de personages, en het feit dat sommige (rituele) handelingen niet goed te zien zijn. Maar de verbeelding van bijvoorbeeld de anonieme ‘negro fiend’ uit de archieven, als een vrouw zonder gezicht maar mét bijl, mist zijn uitwerking niet. Meer dan alles blinkt Martínez uit in het creëren van multidimensionale (urbane) werelden, waarin het pijnlijke verleden op allerlei manieren achter de façade van het heden schuilgaat.
Wake is een aanrader voor iedereen die meer te weten wil komen over het Amerikaanse slavernijverleden, en over hoe nazaten van de slachtoffers hoop kunnen putten uit hun overlevingskracht en moed.
Rebecca Hall & Hugo Martínez. Wake. The hidden history of women-led slave revolts. Simon & Schuster. 224 pag. $ 19,99
