Strips

De eindeloze wereld toont op inzichtelijke en overtuigende wijze hoe eindig onze wereld is

De eindeloze wereldToen de wereld nog oneindig was ging het ons voor de wind en dachten we dat ongebreidelde consumptie de oplossing vormde voor alles. Daar kwam een einde aan in 1972, toen de Club van Rome het rapport De grenzen aan de groei presenteerde, waarin onomwonden en met wetenschappelijke onderbouwing werd aangetoond dat we op een grondstoffentekort en vooral ook een immens klimaatprobleem afstevenden. Sindsdien proberen wetenschappers de mensheid ervan te overtuigen dat het roer om moet en probeert diezelfde mensheid deze boodschap zo goed en kwaad als het kan te negeren.

In de proloog van De eindeloze wereld geeft Christophe Blain ruiterlijk toe dat ook hij jarenlang stug zijn kop in het zand stak. Het zijn een hittegolf in de zomer van 2018 en een radio uitzending over de gemiddelde temperatuur in 2050, waardoor hij eindelijk inziet wat de concrete gevolgen zullen zijn voor hemzelf en de rest van de Franse bevolking. Als stripmaker met ervaring (lees zijn fantastische non-fictie stripboek over meesterchef Alain Passard) besloot hij een stripboek te maken over dit naderend onheil. En om te voorkomen dat het geraaskal werd, sloeg hij de handen ineen met essayist, activist en klimaatdeskundige Jean-Marc Jancovici.

De Eindeloze WereldIn De eindeloze wereld figureert Blain als onwetende burger die voortdurend vragen stelt. Jancovici is de expert die met zijn antwoorden de complexe materie behapbaar maakt. Hun gesprek wordt door Blain voorzien van tekeningen, statistieken en infographics. Dat werkt uitstekend. De dialoog leest prettiger dan een droge, semi-wetenschappelijke tekst, en verplicht Jancovici tot een bondig, afgewogen betoog met een minimum aan jargon. De tekeningen van Blain werken verhelderend, maar vormen ook het haakje waardoor de informatie in je hoofd blijft steken zodat je die later in het café nog eens kunt delen met je vrienden.

Hun gesprek begint met een uitleg over energie en hoe verschillende energiebronnen, waaronder spierkracht, tot elkaar in verhouding staan. Op die manier kan Jancovivi ze met elkaar vergelijken en krijgt de lezer een idee hoe alles zich tot elkaar verhoudt. Door energiebesteding vervolgens weer te koppelen aan de winning van grondstoffen kan Jancovivi het plaatje groter maken en appels met peren gaan vergelijken. Dat klinkt misschien wat geforceerd, maar het werkt uitstekend. Als symbool voor deze energiebesteding (of -consumptie) introduceren de auteurs Iron Man. Vanaf dat moment gaat Jancovici de diepte in en neemt hij steeds meer aspecten van onze moderne samenleving en ons gretige energieverbruik onder de loep. Dankzij Iron Man kan hij eenvoudig inzichtelijk maken hoe onze industriële samenleving verschilt van onze oude, pre-industriële samenleving en hoe indrukwekkend die transitie is geweest. Maar ook hoe deze evolueert, hoeveel het ons kost om de huidige situatie in stand te houden en hoe wankel het evenwicht is. De lezer gaat hierdoor met een andere blik naar het energieprobleem en het daarmee verbonden klimaatprobleem kijken en dat helpt zeer verhelderend.

De Eindeloze WereldOpvallend is de nogal uitgebreide lofzang op kernenergie die naar het einde toe plaatsvindt. Jancovici betoogt dat kernenergie de meest betrouwbare en milieuvriendelijke energiebron is, op dat ene kleine probleempje na: radioactief afval. Gelukkig hebben we manieren om dat – bijna letterlijk – onder het tapijt te schuiven. Tenslotte vermeldt hij nog dat moderne kerncentrales echt vol-le-dig veilig zijn, waarna hij de tegenstanders van de technologie definitief wegzet als irrationele dwarsliggers. Het klinkt allemaal wel erg rooskleurig. Kernenergie is, net als energie uit fossiele brandstoffen, een technologie met een immens afvalprobleem en een eindige, op slechts enkele plaatsen gedolven brandstof wat gepaard gaat met de destructie, exploitatie, mondiale ongelijkheid, machtspolitiek en conflicten die we ook kennen van aardolie. Als kernenergie werkelijk het beste alternatief is, bevestigt het vooral hoe groot ons probleem is. We kunnen natuurlijk massaal omschakelen, maar daarmee schuiven we het probleem voor de zoveelste keer voor ons uit. Jancovici koppelt de omschakeling naar kernenergie daarom aan de noodzaak te blijven zoeken naar een echt duurzame oplossing, maar het voelt desondanks als een excuus om onze energieconsumptie niet te hoeven matigen.

De Eindeloze WereldDit optimisme over kernenergie ligt in de lijn van Jancovici’s overtuiging dat we nog wel dertig jaar de tijd hebben om geleidelijk om te schakelen naar andere vormen van landbouw. De wetenschap was en is het op dat vlak niet met hem eens, we lopen enorm achter de feiten aan en tijd is allesbehalve onze vriend, maar misschien dat Jancovici zijn publiek niet wil afschrikken. Dat hij, net als een hoop wetenschappers, bang is dat als men ontdekt dat die 1,5 °C opwarming niet haalbaar is, men het bijltje er helemaal bij neergooit, terwijl elke duurzame ingreep ook dan – of juist dan – hard nodig is. Het zou zomaar kunnen, want doorgaans windt Jancovici er geen doekjes om: we zijn niet goed bezig en de problemen die we hebben gecreëerd zijn omvangrijk, ernstig en innig met elkaar verstrengeld. Het zal nog een hele klus worden ons leven te beteren.

De eindeloze wereld begint als een zoektocht van Christophe Blain naar antwoorden over de klimaatcrisis. Maar in plaats van kant-en-klare antwoorden, geeft Jean-Marc Jancovici vooral uitleg over de omvang en complexiteit van de problematiek. Tijdens hun gesprekken raken de twee aan een groot aantal onderwerpen die dankzij slimme ingrepen helder blijven en de lezer daadwerkelijk meer inzicht verschaffen. Jancovici blijkt uiterst bedreven in het behapbaar maken van dit soort complexe materie en dat is misschien wel de grootste verdienste van dit boek. Al die artikelen die je (misschien niet) hebt gelezen en reportages die je (misschien niet) hebt gezien die steeds over facetten van het milieuprobleem gingen, worden in dit boek op een overzichtelijke, begrijpelijke wijze met elkaar verbonden. Alleen al daarom is dit boek een warme aanrader. Het enige wat er werkelijk nog ontbreekt is een tweede deel, maar gezien het Franse succes – een bestseller bij Amazon – is dat niet uitgesloten.

Jean-Marc Jancovici & Christophe Blain – De eindeloze wereld. Concerto Books. 196 pag. hardcover. € 34,95