“Vertel me je verhaal”, zegt de man achter het bureau. Zijn grote lijf en barse gezicht wekken weinig vertrouwen. De jongen tegenover hem aarzelt. Hij vertelt dat hij van Hoogland is, maar de geesten in de kamer protesteren luidruchtig. Als hij nu al begint met leugens, komen zij straks dan nog wel voor in zijn verhaal? Zijn ze nu al vergeten? Verloochend? Wat een laffe daad! De jongen herpakt zich en begint opnieuw. “Mijn verhaal begint … in Laagland.”
Laagland is een land met een rijke, gewilde bodem. Op een dag komen de ruiters en pikken het land in. Als de jongen en zijn zusje thuiskomen, ontdekken ze dat hun huis en ouders verdwenen zijn. Enkel opa is er nog en die waarschuwt ze. De ruiters zitten achter ze aan om ze in te lijven als slaven. De kinderen moeten vluchten en snel ook!
De jongen is nog jong en beseft dat het lot van hem en zijn zusje ineens op zijn schouders rust. Hij neemt ijlings een beslissing: hun enige kans is het bereiken van de andere wereld. En dus vluchten de twee. Door het bos, over de grens, naar de stad, over zee, naar de andere wereld.
Tijdens hun reis komen ze andere vluchtelingen tegen. Soms zijn het slachtoffers als zijzelf, zoals het meisje dat niet meer praat omdat haar iets verschrikkelijks is overkomen. Soms zijn het dubieuze types, als de man met de hoed die een ongezonde interesse toont in het zusje. Van hun medemens hoeven ze weinig te verwachten. Het zijn vaak ware monsters, als de oger die de kinderen in zijn fabriek te werk stelt, of de grote baas die enkel bereid is tot het redden van mensen als hij daar dik voor betaald wordt (maar twee nachten met zijn zusje volstaat ook).
De man met de hoed is trouwens één van de geesten in de verhoorkamer. We weten dus al bij aanvang van het verhaal dat hij de tocht niet zal overleven. Datzelfde geldt voor het meisje dat niet meer praat. Vooral verontrustend, is dat ook het zusje een van de geesten is. Het maakt dat je als lezer doorlopend op je hoede bent. Je weet dat het gaat gebeuren, maar nooit hoe en wanneer.
Tijdens de reis laten de geesten zich regelmatig zien. Het begint met enkel de vader van de kinderen, maar telkens als een van de vluchtelingen sterft, voegt hij of zij zich bij het gezelschap. De geesten praten met de jongen en met elkaar. Zo vormen ze afwisselend een ‘stem van het geweten’ en een alwetende verteller die reflecteert op de gebeurtenissen.
The Shadows is een onconventionele, maar uiterst effectieve manier om het verhaal van vluchtelingen te vertellen. Het richt zich niet op een specifiek land, of een specifieke bevolkingsgroep, waardoor je ook geen standpunt kunt innemen op basis van politieke of maatschappelijke gronden. Je kunt niet anders dan het verhaal volgen vanuit het standpunt van de vluchtelingen zelf. Dat werkt verrassend goed.
Om dat generieke karakter van het verhaal te benadrukken, heeft geen van de vluchtende personages een eigennaam en dragen ze allemaal – ook als geestverschijning – maskers. Daarmee worden het symbolen. De maskers zijn abstract en expressief. Ze roepen een emotie op bij de lezer en tonen daardoor een zekere persoonlijkheid. Dat voorkomt dat ze afstandelijk werken, ze zijn eerder aimabel. Dat geldt zelfs in zekere mate voor de man met de hoed, die interesse toont in het zusje, maar hen gelukkig ook helpt als het nodig is. Het toont gelijk hoe ingewikkeld de situatie is. Wie vlucht heeft weinig te kiezen. Zo kan een man die je normaal gesproken zou mijden, een metgezel worden die het verschil maakt tussen wel of niet het einde halen van de reis.
Het is opvallend hoe vriendelijk het verhaal geschreven is. Ondanks het zware onderwerp en de ontberingen tijdens de tocht, zijn de dialogen nooit hard of confronterend, maar altijd menselijk, vaak zelfs met een zekere poëzie geschreven. Het past bij een verhaal dat vanuit een kinderperspectief verteld wordt, maar versterkt ook het sprookjesgevoel. Die menselijke maat levert mooie taferelen op, zoals die keren dat de jongen doet alsof hij met zijn moeder belt om zijn zusje gerust te stellen dat ze nog leeft (wat dus niet het geval is).
Die vriendelijkheid zorgt overigens nergens voor het bagatelliseren van de situatie. Integendeel. Door de vriendelijke toon ben je je als lezer des te meer bewust van de kwetsbaarheid van alle betrokkenen en van het gevaar dat hen achtervolgt. Het noopt tot medeleven en geeft je nergens de kans te denken dat ze het er zelf naar gemaakt hebben.
Door het symbolische karakter is het verhaal niet altijd even helder. Het meisje dat niet meer praten wil heeft maar een kleine rol. Doordat ze zwijgzaam en op zichzelf is, maakt ze weinig indruk, ondanks haar gruwelijke verleden. Het voelt niet helemaal in balans dat juist zij één van de geesten wordt, of andersom: dat juist haar rol zo klein is gehouden. Ook de functie van de sirenen die tijdens de boottocht verschijnen is niet helemaal duidelijk. Is het een veel voorkomend fenomeen dat bootvluchtelingen in het zicht van de haven hun verstand verliezen en in zee springen? Het lijkt onwaarschijnlijk.
Gelukkig zijn de meeste symbolen klip en klaar. De oger die de kinderen uitbuit in zijn fabriek, de grote baas die mensen helpt voor grote sommen geld, de mensensmokkelaar in de vorm van een slang. Ook het doolhof van wandelgangen, deuren, formele excuses en onnavolgbare instructies waar de kinderen doorheen moeten voor ze asiel kunnen aanvragen is overduidelijk.
De sprookjesachtige wereld, de vriendelijk geschreven dialogen, de kwetsbaarheid van de personages… het wordt allemaal prachtig weerspiegeld in een tekenstijl die bestaat uit gearceerde pentekeningen. De dunne contourlijnen zijn sierlijk, open en fragiel. De arceringen zijn duister, maar ook transparant en bijna tastbaar. De inkleuring is ingetogen, maar buitengewoon effectief en fraai. Alles heeft een menselijke maat en juist daardoor blijft het verhaal in het hoofd en aan het hart kleven.
The Shadows is dan wel niet zo rauw en confronterend als het lot van vluchtelingen in de realiteit, maar precies daardoor slaagt het erin de slachtoffers menselijk en invoelbaar te maken en de lezer eraan te herinneren dat we uiteindelijk allemaal op zoek zijn naar een veilige plek, waar we zonder angst kunnen leven, ook (juist) als we kwetsbaar zijn. Het is een bijzondere en bijzonder effectieve manier om het lot van vluchtelingen onder de aandacht te brengen en het is moeilijk daarbij onverschillig te blijven.
Vincent Zabus & Hippolyte – The Shadows – Dark Horse. 176 pag. hardcover, kleur. $ 24,99
