Strips

De engelen van Auschwitz is ongemakkelijk op een verkeerde manier

De engelen van AuschwitzDe engelen van Auschwitz draait om David, een joodse gevangene, en Karsten, een Duitse kampcommandant. David gelooft dat er onzichtbare engelen zijn die invloed kunnen uitoefenen. Toen hij kind was, hebben ze ervoor gezorgd dat zijn vader heelhuids terugkwam en hij vertrouwt erop dat de engelen ook in het kamp zijn. Zijn verhaal werkt bemoedigend voor de andere gevangenen, maar beangstigend voor de Duitse commandant. Hij gaat er vanuit dat de engelen een metafoor zijn voor sommige mensen in het kamp die zijn gezag willen ondermijnen.

Karsten is meedogenloos. De enige wezens waarvoor hij enig gevoel kan opbrengen, zijn zijn zoon Hansel en zijn hond. Die zoon speelt een rol in de omvangrijke epiloog, waarin Karsten toch nog zijn trekken thuis krijgt. Dat bevredigt natuurlijk: het kwaad wordt met een omweg toch nog gestraft, maar die straf staat in geen verhouding tot de daden die hij heeft gepleegd.

In het verhaal worden de gruwelen van het kamp duidelijk verbeeld: het geweld, de willekeur, de ontmenselijking, we krijgen het allemaal mee. Dat maakt De engelen van Auschwitz tot een aangrijpend verhaal. Maar het album opent met een verklaring van scenarist Stephen Desberg. Hij vertelt daarin over zijn bezoek aan Auschwitz en zegt: “Ik dacht de verschrikkingen van de nazi’s te beëindigen door ze zelf gevangenen van hun geweld en hun fabriek van menselijke vernietiging te maken.” Dat klinkt nogal naïef. En een verklaring vinden voor het onmenselijke optreden van Karsten is misschien mogelijk, maar geen enkele verklaring is een verontschuldiging. Dat Karsten naast commandant ook een zielige figuur is, maakt hem wellicht menselijker, maar het doet niets af aan het gruwelijke dat hij doet of vooral laat doen. Ook het omslag is dubbel. We zien getekende portretten van gevangenen, maar ze zijn wel erg knap en clean. De ellende is er niet aan af te zien. Allemaal net te mooi.

Engelen van Auschwitz uitsnedeUiteindelijk krijgt David, de man die in engelen gelooft, gelijk. De boodschap van het verhaal is dus dat het goede uiteindelijk overwint. Alsof alle ellende toch nog ergens goed voor is geweest. Maar in Auschwitz heeft het goede niet overwonnen en daarom is het positieve einde wrang, het voelt ongemakkelijk. De intentie van Desberg was zonder twijfel goed; hij bezocht Auschwitz, was onder de indruk en wilde daar iets mee doen. Maar de vraag is of je dat op deze manier moet doen. Ik heb daar in ieder geval problemen mee.

De tekeningen van Emilio van der Zuiden zijn vrij strak, met een nogal dikke inktlijn, vooral waar het personages betreft. Dat heeft tot gevolg dat het oog van de lezer naar de personages wordt getrokken. Soms ontkomt Van der Zuiden niet aan clichés: de meest wrede gevangene die zich uitleeft op de andere gevangenen in het kamp, heeft het brede hoofd (met doorlopende wenkbrauwen) die je bij zo iemand verwacht. Subtieler is de kraai die op verschillende tekeningen is afgebeeld, als getuige en bode van de dood. En als iemand wordt doodgeschoten, zie je het rood langzaam de tekening overnemen, alsof de personen door het bloed moeten waden. Dat is een concretisering van wat er in het hoofd van David moet omgegaan.

De engelen van AuschwitzDe inkleuring, door Fabien Alquier, maakt duidelijk onderscheid tussen de oorlog – veel bruin, grijs en donkerblauw – en de periode na de oorlog – waar de kleuren lichter en daardoor minder somber zijn.

De engelen van Auschwitz is een opmerkelijk boek waarin het kwaad en de gruwelijkheden onverbloemd worden getoond. Daar doorheen is het verhaal gevlochten van iemand die in engelen gelooft en dat van een kampcommandant met onbegrensde macht, die moet aanvaarden dat hij niet alles onder controle heeft. Allemaal kundig gedaan en er zullen vast mensen zijn die van dit verhaal onder de indruk zullen zijn, maar anderen zullen, net als ik, moeite hebben met de wringende, positieve boodschap aan het eind.

Stephen Desberg & Emilio van der Zuiden – De engelen van Auschwitz. Silvester. 80 pag, hardcover. € 24,95