Ze heeft nooit veel contact gehad met haar vader, maar als een goede dochter gaat Olivia Burton wel naar zijn begrafenis. Daar ontmoet ze een oude oom, die haar vertelt dat ze afstamt van de beroemde Sir Richard Burton (1821 – 1890). Dat was een wonderlijke man met een avontuurlijk leven. Hij ging op expeditie naar de bronnen van de Nijl, kreeg het voor elkaar om als eerste westerling, vermomd, in Mekka te komen, vertaalde de Kamasoetra, was bij gelegenheden spion en nog veel meer.
Olivia besluit zich te verdiepen in deze voorvader, wiens leven zo verschilt van het hare; ze is lerares Frans. Ze leest wat ze over hem kan vinden, duikt in archieven en reist hem na. En wij, de lezers, reizen met haar mee.
Je zou kunnen zeggen dat het verhaal niet zo spectaculair is: aankomen bij een museum dat gesloten is of aanwezig zijn bij een congres, maar toch blijft het boeien. Dat heeft te maken met de kalme gedrevenheid van Olivia. Nooit laat ze zich gaan, nooit vertoont ze heftige emoties, maar ze gaat door.
Als ik even mag psychologiseren: ze heeft haar vader maar losjes meegemaakt en blijkbaar is ze op zoek naar vastigheid in haar stamboom, naar een persoon om zich mee te identificeren, naar – vooruit maar – een geestelijke vader. De zoektocht naar Richard Burton is zo ook een zoektocht naar haarzelf en de zoektocht naar de bronnen van de Nijl een zoektocht naar haar eigen wortels.
Ook Olivia reist naar waar de Nijl ontspringt en speurt naar wat er over is van Burtons zoektocht anderhalve eeuw geleden. En haar voorvader reist met haar mee. De tekenaar, Mahi Grand, heeft hem er steeds bij getekend. Het verhaal van Olivia is getekend in sepia dat een beetje naar het paars neigt. Het verhaal van Burton is in kleur. Op die momenten is hij zelf aan het woord en vertelt aan haar en ons zijn verhaal.
Maar Burton is ook aanwezig als ze vragen van publiek beantwoordt of als ze op reis is. Ze merkt dat hij, aanwezig of afwezig, invloed op haar heeft en haar woorden in de mond legt die ze anders niet had gekozen. Op het hoogtepunt, als Olivia de bronnen van de Nijl nadert, is het gehele verhaal in kleur: de verhalen van Burton en Olivia zijn samengevallen en de tijd daartussen verdwenen.
Je zou kunnen zeggen dat ze Olivia haar voorvader daar werkelijk gevonden heeft. Olivia trekt verder, naar Rwanda en zegt tegen Burton: ‘Ik neem je mee als je wil.’ Daarop antwoordt hij: ‘Ik adopteer je.’
Maar hoe het nu precies zit met die afstamming is dan nog steeds niet duidelijk. Sir Richard kan niet letterlijk een voorvader van haar zijn, want Burton had geen kinderen. Hij zit vermoedelijk wel ergens in haar stamboom, maar waar? In België zal ze daar meer duidelijkheid over krijgen. Daarover lezen we in het laatste hoofdstuk, ‘Belgenmoppen.’
Naast de grote lijn, de zoektocht naar Sir Richard Burton, zijn er verschillende kleine gebeurtenissen die markant zijn. Olivia komt namelijke op plaatsen waar niet iedereen komt: ze raakt in de problemen doordat ze rookt in de nabijheid van een politiebureau, moet een boete betalen omdat ze een plastic tas heeft en krijgt een emmer warm water om zich te ‘douchen’. Ook dat soort dingetjes maakt het verhaal leuk om te lezen.
Maar de werkelijke kracht van Een Engelsman in mijn boom is de inzet waarmee het verhaal verteld wordt: iemand op zoek naar een groot doel, maar eigenlijk op zoek naar haar eigen identiteit. Iemand die erachter komt dat je maar weinig zekerheden nodig hebt. De laatste tekst in het boek is van Martinus von Biberach, die oorspronkelijk luidde:
Ich leb und ich waiß nit, wie lang
Ich stirb und waiß nit wann
Ich far und waiß nit, wahin
Mich wundert, daß ich froelich bin.
Hier is het vertaald als: ‘Ik weet niet waar ik vandaan kom / Ik weet niet wanneer ik sterven zal / Ik weet niet wie ik ben / Ik verbaas me dat ik zo vrolijk ben’. Jammer van dat ‘zo,’ dat de tekst net iets minder sterk maakt, maar dat woord is vaker in het citaat van Von Biberach geschoven. Dat er ’14e eeuw’ achter staat is fout: dat had had 15e eeuw moeten zijn. Maar ach, wat zullen we daarom malen? We leven, in onzekerheid van afkomst en toekomst. Maar we leven.
Olivia Burton, Mahi Grand – Een Engelsman in mijn boom. Scratch Books. 224 blz., hardcover. € 24,90
