De strips van Chris Ware handelen allemaal over hetzelfde thema: het onvermogen van mensen om echt contact te leggen met de ander. Zijn nieuwe boek Rusty Brown is daar geen uitzondering op.
De vuistdikke pil – meer dan 350 pagina’s – doet in de vorm denken aan Wares bewierookte meesterwerk Jimmy Corrigan. En inderdaad speelt het zich deels af in het zelfde universum (zo komt Corrigans zus nog even kort voorbij). Maar Rusty Brown is qua inhoud meer te vergelijken met Wares project Building stories uit 2012. Dat was een doos met veertien losse boekjes van allemaal verschillend formaat. De boekjes vormden samen een geheel, maar de lezer moest zelf maar puzzelen hoe ze in elkaar pasten. En eigenlijk maakte het ook niet uit in welke volgorde je ze las.
Een soortgelijk spel met het verwachtingspatroon van de lezer speelt hij in zijn nieuwe project. Rusty Brown is geen lineaire vertelling. Het heeft niet eens een echte hoofdpersoon. In een interview met The Guardian noemde Ware Rusty Brown een poging om een strip te maken zonder hoofdpersonage. Zoals Moby Dick ook niet draait om de walvis waar het boek naar vernoemd is, maar om de personages op het schip, zo zijn de personages in deze strip met elkaar verbonden omdat ze allemaal een band hebben met het pispaaltje Rusty Brown op die troosteloze school in Omaha, Nebraska begin jaren ‘70. Niet toevallig de plek en periode waarin Ware zelf ook opgroeide (hij voert zichzelf op als tekenleraar die graag onder meisjesrokjes gluurt).
Het boek is in vier hoofdstukken opgedeeld waarin telkens een ander personage centraal staat. Het jongetje Chalky White die met zijn zus voor het eerst naar een nieuwe school gaat en daar Rusty ontmoet. Woody Brown, leraar Engels en vader van Rusty. De pestkop Jordan Lint. En Joanna Cole, de lerares van de jongen. In het eerste hoofdstuk speelt Rusty nog een flinke rol, maar in de drie opeenvolgende minder en minder. En in alle op het oog losstaande verhalen worstelen de personages met het leven. Proberen ze om te gaan met hun onvervulde verlangens en met hun eenzaamheid.
Net als in Building stories laat Ware de lezer ook nu zelf de verbindingen leggen tussen alle beschreven gebeurtenissen. Ergens hebben de levens van alle personages raakvlakken met elkaar. Alleen legt Ware dat de lezer niet expliciet uit. Hij laat de lezer zelf associaties maken tussen de verschillende hoofdstukken, waardoor het alsnog een coherent geheel wordt.
Ook in de levensbeschrijvingen van de afzonderlijke personages laat Ware veel aan de fantasie van de lezer over. Hij laat veel ruimte om zelf verbanden te leggen over wat het precies is waardoor het leven van Jordan Lint een andere wending heeft genomen. Of waarom de vader van Rusty zo’n onaangenaam persoon is geworden. Niks wordt expliciet beschreven. Veel wordt gesuggereerd door moedwillig hiaten in de vertellingen te laten en voortdurend heen en weer te springen in de tijd. Ook laat hij herinneringen van de personages door het verhaal heen lopen.
Daarbij laat Ware ook nog eens regelmatig de traditionele leesrichting los, waarbij lezers zelf hun weg moeten vinden tussen de vaak priegelige miniatuurtjes waarmee Ware het papier heeft volgekrabbeld. Je moet op zoek en de puntjes in het verhaal combineren.
En ondanks dat alles, is het hele album volkomen logisch te volgen. Dat maakt Rusty Brown tot een vernieuwend en geslaagd vertelexperiment.
Hier en daar vraagt Ware te veel van de lezer. Het bizar kleine lettertype dat hij hanteert maakt sommige passages van het boek bijna onleesbaar. Maar dat is dan ook wel het enige wat er op dit boek is aan te merken. Wares pagina’s zijn van stuk voor stuk kunstwerkjes. De layout van elke pagina is ondergeschikt gemaakt aan wat Ware wil overbrengen. Daarbij focust hij voortdurend op alledaagse dingen, laat simpele handelingen als het drinken van koffie en onnozele gesprekjes in de lerarenkamer pagina’s lang duren om de leegte in ieders bestaan te benadrukken. Het resultaat is er naar: Rusty Brown gaat onder je huid zitten en laat je na lezing achter met een leeg gevoel in je maag dat maar niet wil verdwijnen.
Ware kondigde aan dat er nog een tweede deel aankomt. Een van de redenen waarom hij dit project in twee albums opdeelt, is omdat het eindresultaat anders onhanteerbaar dik zou zijn geworden. Dat wil niet zeggen dat Rusty Brown onaf is, integendeel. De personages zijn zo gaan leven in je eigen fantasie, dat elk vervolg alleen maar afbreuk kan doen aan deze intense leeservaring.
Chris Ware – Rusty Brown. Uitgeverij Concerto. 352 pagina’s, harde kaft. € 39,99
