Bij het brede publiek is de beeldvorming rond Autisme Spectrum Stoornissen (ASS) jarenlang beïnvloed door Rain Man. In deze bioscoophit uit 1988 speelt Dustin Hoffman de sociaal geïsoleerde Raymond Babbitt; een man met een fotografisch geheugen en een wiskundeknobbel, die door zijn broer op sleeptouw wordt genomen om in de casino’s van Las Vegas veel geld te gaan verdienen. Dat Rain Man destijds inzoomde op de stereotype mannelijke autist en zijn specifieke bijzonderheden is niet verwonderlijk, het wetenschappelijk onderzoek naar autisme was in de voorafgaande decennia vrijwel geheel gericht geweest op jongens en mannen. Het onderzoek naar meisjes en vrouwen met autisme zou pas in de jaren ’80, luttele jaren voor het verschijnen van Rain Man, enigszins van de grond komen. Lange tijd werd het bestaan van autistische vrouwen zelfs niet eens vermoed.
In Camouflage. The Hidden Lives of Autistic Women legt de Britse klinisch psycholoog dr. Sarah Bargiela uit hoe dat kan. De reden: vrouwen en meisjes met autisme zijn simpelweg beter in staat zich aan te passen aan de sociale wensen en eisen van hun omgeving. De vrouwelijke autist is, vergeleken met haar mannelijke evenknie, een ware kameleon. Meer dan de mannelijke autist is zij zich bewust van haar sociale vaardigheden, of het gebrek daaraan, en probeert dit te veranderen door het gedrag van niet-autisten, in vaktaal ‘neurotypicals’ genoemd, na te bootsen. Meiden met autisme weten vaak niet waarom zij anders zijn, en proberen erbij te horen door een ‘masker’ op te zetten. Dit gaat niet zelden met teleurstellingen en emotionele pijn gepaard.
Enige tijd geleden plaatste dr. Bargiela een bericht op social media, waarin zij jonge vrouwen met autisme uitnodigde voor een interview. Hierop kwamen in korte tijd heel veel reacties. In Camouflage heeft zij de verhalen van deze jonge vrouwen samengebundeld in drie fictieve personages: Ellie, Paula en Mimi. Zij vertellen over hun persoonlijke ervaringen. In de tekeningen zijn maskers een vaak terugkerend rekwisiet.
Maar behalve de loodzware drang tot aanpassing, komen ook andere belangrijke thema’s in relatie tot vrouwen met autisme aan bod. Zoals het gebrek aan (h)erkenning. Ellie: ‘Ik kreeg van de schoolarts te horen dat ik niet goed genoeg in wiskunde was om autisme te kunnen hebben.’ Of het grotere risico van (online) pesterijen en misbruik dat meiden met autisme lopen, doordat ze weinig inzicht hebben in de emoties achter bepaald gedrag. Uit de verhalen wordt echter ook duidelijk dat het internet een plek is waar meiden met autisme lotgenoten kunnen ontmoeten en ervaringen delen. En de omgang met mannelijke klasgenoten kan ook een positief effect hebben. Zo vertelt Mimi: ‘Jongens zijn veel directer, die zeggen gewoon “Houd nou eens op over dat onderwerp, ik wil ergens anders over praten!” Dat is geweldig (…). Meisjes, zeker neurotypicals, kan ik maar moeilijk inschatten. Zij zeggen namelijk nooit wat ze werkelijk bedoelen.’
Camouflage is duidelijk gericht op lezers voor wie autisme een nog relatief onbekend fenomeen is. Maar ook op de doelgroep zelf en hun naasten, en op jonge vrouwen die vermoeden misschien tot de doelgroep te horen. De eerste paar pagina’s zijn gewijd aan de vraag ‘Wat is autisme?’ en aan de geschiedenis van deze diagnose. Zo komt onder andere dr. Hans Asperger, naar wie het Aspergersyndroom is genoemd, voorbij. Het grootste deel van het boek wordt vervolgens ingezoomd op de overeenkomsten en verschillen tussen mannen en vrouwen met autisme. Dit gebeurt met behulp van cijfers, algemene voorbeelden van autistische kenmerken bij vrouwen (en af en toe mannen) en een informatieve reis aan de hand van een fictief personage met autisme: de 23 jaar oude Amy. Zij leidt de lezer door de wereld van de autistische vrouw, aan de hand van situatieschetsen.
Camouflage is een laagdrempelig boek, geschreven in hoofdletters en in eenvoudige taal. De vierkante letters en de wat houterige personages kunnen misschien stijf overkomen, maar het sluit goed aan bij het onderwerp. Steeds dezelfde (pastel)kleuren komen in het beeld terug, zoals lichtgrijs, kastanjebruin en mintgroen. Dit zachte maar duidelijke kleurgebruik draagt bij aan de rustige, vriendelijke uitstraling van het boek.
Camouflage houdt het midden tussen een strip en een geïllustreerd verhaal. Daar moet meteen bij gezegd worden dat de tekeningen veel meer ruimte innemen dan de teksten.
De infographics, gemaakt door Sophie Standing, vullen vaak een hele pagina. De teksten in de bijschriften en in de tekstballonnen zijn beperkt gehouden. Dus hoewel er veel te zien is, wordt de lezer niet overvoerd met informatie. De tekeningen zijn digitaal ontworpen en in Photoshop met een ‘kwastje’ bewerkt, ze hebben daardoor veel weg van risoprints. Dit geeft de personages en verhalen iets tastbaars. Als lezer wil je haast automatisch meer van deze mensen weten. Camouflage is een interessante eerste kennismaking met dit onderwerp. Wat zou het mooi zijn als het in de toekomst gevolgd zou worden door langere beeldverhalen rond vrouwelijke personages met autisme.
Dr. Sarah Bargiela & Sophie Standing – Camouflage. The Hidden Lives of Autistic Women. Jessica Kingsley Publishers. 48 pagina’s, hardcover (Engels) $ 18,95.