Brave, rechtlijnige verhalen – dat is niets voor Marcel Ruijters. Uit zijn albums spreekt een grillige geest, die het avontuur zoekt en zich daarbij niets aantrekt van de beperkingen van de werkelijkheid. Zijn werk vereist dan ook lezers die evenmin braaf en rechtlijnig zijn en graag met hem het avontuur willen aangaan.
In zijn nieuwe album Pola loopt een personage rond dat we al kennen uit Het 9e eiland (2017): het meisje Pola, nu uitgegroeid tot een jonge vrouw. In het vorige album speelde de negende kunst, die van het stripverhaal, al een duidelijke rol. Ook in Pola is het medium waardoor het verhaal tot ons gebracht wordt, de strip, tevens onderwerp.
Op een gegeven moment bevindt Pola zich niet meer op een eiland, maar op het vasteland, waar de tijd vastgezet is op 1913. Het is daar dus altijd hetzelfde jaar, wat natuurlijk problematisch is want er is tijdsverloop en de personages bewegen zich door de tijd; ze zijn niet gestold in het moment. Blijkbaar is er ook keuze: er wordt gediscussieerd over het vasthouden aan het jaar 1913 of niet. Iemand zegt dan: We zouden ons beleid kunnen modelleren naar de strips in de krant! Dat zijn tenslotte stiltaande plaatjes die beweging suggereren, en veel ook!
Dat gebeurt ook bij het stilstaande plaatje waarin dat gezegd wordt: we horen de man praten, we zien een andere spreker met een armgebaar ondersteunen wat hij zegt en we lopen in de volgende tekeningen moeiteloos met de personages de ruimte uit, zoals we ook met gemak meegaan naar andere tijden. De stilstaande plaatjes blijken heel wat macht te bezitten. Macht is ook een thema, gesymboliseerd door een persoon die de macht heeft over de hele wereld. Het is een uitvergroting, maar dat maakt dan ook meteen duidelijk waarom het draait. Ruijters houdt sowieso van het groteske.
Het medium strip wordt niet alleen gethematiseerd, er wordt ook verschillende keren naar verwezen. Bij het grijpen van de macht denken we natuurlijk meteen aan De generaal van Peter de Smet. Het personage Bodo ziet ineens voor zich hoe hij machtig kan worden en zegt: ‘De macht! Gargl. Vrot.’ Het is alsof we de generaal zelf horen.
Pola is overigens heel erg geïnteresseerd in boeken. Boeken zijn een bron van kennis en zij hongert naar kennis, maar de boeken brengen evengoed de verbeelding op gang. In de slotscène zien we haar dan ook, zittend op de rug van een zeeschilpad, lezend, met een hele lading boeken om zich heen. Die schildpad komt in Pola ook voor als drager van de wereld. Dat is niet nieuw: ook bij Chinezen en Indianen is de schildpad de basis, net als bij de ‘discworld’ van fantasy-auteur Tim Pratchett. De andere theorie in Pola behelst dat de aarde zich bevindt in het binnenste van een monstervis. De schildpad op de laatste tekening draagt Pola met haar boeken, en je zou boeken ook werelden kunnen noemen. Elk boek is een wereld op zich.
Zoals een boek een weergave kan zijn van de werkelijkheid, is een landkaart dat ook. In Pola is ook een landkaart niet alleen een weergave, maar een wereld op zich. Mensen verdwijnen in de kaart en komen in een andere wereld terecht. Werelden zijn bij Ruijters nooit strikt gescheiden en de ene is niet per definitie meer werkelijk dan de ander. Een droom ervaar je bijvoorbeeld als een bestaande wereld.
Pola is een boek vol werelden, die onderscheiden maar niet gescheiden zijn, zoals de verschillende tijden niet strikt gescheiden zijn. De overstapjes in tijd en plaats houden de lezer alert. Je weet dat je een product van de verbeelding leest en je wordt er ook steeds op gewezen dat het verbeelding is, en toch heb je de neiging om in het verhaal te verdwijnen, zoals de personages in een landkaart. Op het moment dat iets verteld wordt, bestaat het namelijk, zoals wijzelf bestaan.
Elke poging om het verhaal in Pola na te vertellen, doet het tekort. Er zijn verschillende keren verwijzingen naar Het 9e eiland, maar dit nieuwe album is goed als apart boek te lezen. Uit het weefsel van verhalen, van werkelijkheden, van wat er gedroomd en gevreesd wordt, rijst vooral een wereld van ongekende mogelijkheden op. Wanneer we ons laten leiden door de verbeelding, vallen veel beperkingen weg. Vóór alles lezen we een Ruijtersboek, een boek gemaakt door een soepele geest. En dan zijn er natuurlijke de fraaie tekeningen met de karakteristieke, stevige lijnen.
Het is heerlijk om de wonderlijke tochten mee te maken waartoe Pola je uitnodigt of misschien zelfs dwingt. En als je het boek dichtslaat, vraag je je af uit welke verhalen je eigen leven bestaat. Ook daarin lopen tijd en plaats door elkaar. Je bent degene die je bent en tegelijkertijd ben je de kleuter, de puber, de jongvolwassene die je was. En door wie zouden die verhalen bedacht zijn?
Marcel Ruijters – Pola. Sherpa. 144 pagina’s hardcover. € 24,95.
